Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Κάτια Μαυρίδη γεννήθηκε το 1988 στην Αθήνα, όπου και μεγάλωσε. Ακολούθησε σπουδές τόσο στην Ιστορία όσο και στα Οικονομικά, όπου διακρίθηκε και αρίστευσε. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται στον χώρο των οπτικοακουστικών μέσων και της διαφήμισης, ενώ παράλληλα συνεχίζει τις ιστορικές σπουδές της σε ανώτατο επίπεδο. Ζει μόνιμα στο Χαλάνδρι με τον άντρα της και την κόρη τους.

Άρχισε να γράφει από μικρή ηλικία και έλαβε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό διηγήματος σε ηλικία δέκα ετών. Μια τυχαία επίσκεψη στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή της Κορινθίας την ώθησε στη συγγραφή του ιστορικού μυθιστορήματος «Μυστικό του Μοναστηριού», το οποίο βασίστηκε όχι μόνο σε συνεντεύξεις αυτοπτών μαρτύρων, αλλά είναι και αποτέλεσμα ενδελεχούς ιστορικής έρευνας. Σε αυτό διακρίνεται επίσης η τεράστια αγάπη που τρέφει για τον τόπο καταγωγής της, την Αχαΐα. Το «Μυστικό του Μοναστηριού» αποτελεί το πρώτο μιας σειράς μυθιστορημάτων με ανάλογο περιεχόμενο, εμπνευσμένο από την Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Το βιβλίο σας αναφέρεται στην αδελφοκτόνα σύγκρουση του Εμφυλίου, η οποία υπήρξε ολέθρια για τη χώρα μας. Για ποιον λόγο αποφασίσατε εσείς να ασχοληθείτε με αυτό το τόσο σοβαρό θέμα της ελληνικής ιστορίας;

Ο ελληνικός Εμφύλιος υπήρξε αναμφίβολα μια μαύρη σελίδα της ιστορίας μας. Όχι μόνο άφησε πίσω του περισσότερους νεκρούς από κάθε άλλη πολεμική σύρραξη του 20ου αι., μα δίχασε και για δεκαετίες την ελληνική κοινωνία σε ιδεολογικό επίπεδο, χωρίζοντας τους πολίτες σε «καλούς εθνικόφρονες» και σε ανθρώπους δεύτερης κατηγορίας. Ανάμεσα στη βαριά κληρονομιά του συγκαταλέγονται, εκτός από τους δολοφονημένους,  τους φυλακισμένους και τους εξόριστους, οι δεκάδες χιλιάδες πολιτικοί πρόσφυγες, στους οποίους εμποδίστηκε η επιστροφή στην Ελλάδα από τις χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού, ως τη δεκαετία του ’70. 

Αυτό που με συγκλόνισε μπρος σε μια τέτοια πρωτοφανούς μεγέθους τραγωδία ήταν οι μυριάδες ανθρώπινες ιστορίες που απαρτίζουν τη μεγάλη ιστορία των πολιτικών αποφάσεων και των πολεμικών συγκρούσεων. Και πως σε αυτές τις ανθρώπινες ιστορίες συχνά περίσσευαν το θάρρος και η γενναιοψυχία, η καλοσύνη και η ανθρώπινη αλληλεγγύη ακόμα και μεταξύ ανθρώπων που είχαν αναγκαστεί από τις περιστάσεις να είναι εχθροί. Αυτές οι ανθρώπινες ιστορίες - τις οποίες αργότερα τοποθέτησα ατόφιες μέσα στον πυρήνα του μυθιστορήματος - με οδήγησαν στη μελέτη του Εμφυλίου και κατ’ επέκταση στη συγγραφή του βιβλίου.

Θα ήθελα να μας πείτε δυο λόγια για την επιτόπια έρευνα που πραγματοποιήσατε για τη συγγραφή του βιβλίου και να αναφερθείτε και στις γραπτές πηγές που συμβουλευτήκατε για τον σκοπό αυτό.

Καίριο σημείο της έρευνας αποτελούν πρωτίστως οι μαρτυρίες των ανθρώπων, τόσο της μιας όσο και της άλλης πλευράς, οι οποίοι σε αρκετές περιπτώσεις, βίωσαν κυριολεκτικά στο πετσί τους τα γεγονότα που περιγράφονται στις σελίδες του βιβλίου. Για παράδειγμα, ακόμα θυμάμαι με συγκίνηση τη μαρτυρία ενός συνταξιούχου δασκάλου από την περιοχή του Φενεού. Μοιράστηκε μαζί μου την τραγική εμπειρία της σύλληψης του πατέρα του μπροστά στα παιδικά μάτια του το καλοκαίρι του 1944. Ο τριαντάχρονος άντρας οδηγήθηκε στο ιδιότυπο Μοναστήρι-φυλακή, για να δολοφονηθεί λίγο αργότερα. 

Όσον αφορά στις γραπτές πηγές, παρότι χρησιμοποίησα δεκάδες σύγχρονα πονήματα για να δημιουργήσω το ιστορικό πλαίσιο, στάθηκα σε κάποιες περιπτώσεις κριτικά απέναντί τους. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να προσθέσω κάτι. Θεωρώ πως η τεράστια διχαστική ιδεολογική δυναμική με την οποία πότιζε για δεκαετίες ο Εμφύλιος την ελληνική κοινωνία μαρτυρείται και από το γεγονός ότι στα τόσα επιστημονικά έργα που εκδίδονται κάθε χρόνο για τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, έγκριτοι ιστορικοί έχουν πολλές φορές διαμετρικά αντίθετες απόψεις για τα ίδια γεγονότα. Συχνά μάλιστα ξεσπούν αντιδικίες μεταξύ τους εξαιτίας αυτού, έστω και σε αυστηρά λεκτικό επίπεδο.

Πόσο εύκολο είναι για έναν συγγραφέα να μείνει αποστασιοποιημένος πολιτικά όταν περιγράφει ένα τέτοιο διχαστικό και έντονα χρωματισμένο πολιτικά γεγονός όπως ο Εμφύλιος;

Δεν είναι καθόλου εύκολο είναι η αλήθεια. Γι’ αυτό προσπάθησα απλά να παραθέσω τις αληθινές ιστορίες που συνέλεξα τόσο από τη μια όσο και από την άλλη αντιμαχόμενη πλευρά.  Θέλησα να είμαι όσο το δυνατόν αντικειμενική και συνάμα δίκαιη με αυτόν τον τρόπο. Αυτό γιατί δεν έφταιγαν εξίσου όλοι για το ξέσπασμα του Εμφυλίου όλοι όμως υπέφεραν εξίσου στο τέλος και πλήρωσαν πολύ ακριβά τις συνέπειες. 

Με αυτόν τον τρόπο καλώ τον αναγνώστη να βγάλει ο ίδιος τα συμπεράσματά του, τα οποία, αν κρίνω από τα μηνύματα που λαμβάνω, σε πολλές περιπτώσεις ποικίλλουν. 

Στο βιβλίο σας η Χριστίνα και ο Δημήτρης ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και πρεσβεύουν δύο εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές απόψεις. Εν τέλει, θα καταφέρουν να είναι μαζί ή όχι;

Αυτό δε θα μπορούσα να το αποκαλύψω. Αυτό όμως που θα μπορούσα να πω είναι πως τα συναισθήματά τους είναι τόσο δυνατά που, παρά τα όσα συμβαίνουν στις οικογένειές τους  και σ’ αυτούς τους ίδιους λόγω των γεγονότων, θα κάνουν το παν για να είναι μαζί. 

Αυτό που πιστεύω πως αξίζει εδώ ν’ αναφερθεί είναι η αληθινή ιστορία που μου προσέφερε το υπόβαθρο για να κτίσω την ιστορία της Χριστίνας και του Δημήτρη. Μια δυνατή ιστορία αγάπης ανάμεσα σε ένα χωροφύλακα και μια αντάρτισσα του Δημοκρατικού Στρατού έλαβε πράγματι χώρα στη Λακωνία του 1949. Ο τρόπος που αυτοί οι δύο άνθρωποι προσπάθησαν να είναι μαζί προκάλεσε αντικρουόμενες αντιδράσεις στην τότε κοινωνία, που βίωνε έναν τόσο σκληρό Εμφύλιο, και τελικά καθόρισε τη μοίρα τους, όπως συνέβη και με το ζευγάρι των πρωταγωνιστών του βιβλίου.  

Αντλώντας έμπνευση από τη συγκεκριμένη ερωτική ιστορία, που όταν πληροφορήθηκα για πρώτη φόρα με είχε στ' αλήθεια συγκλονίσει, πάσχισα συνάμα να περάσω και ένα μήνυμα συμφιλίωσης. Ευελπιστώ να τα κατάφερα…  

Πιστεύετε ότι ο Εμφύλιος υπήρξε σκληρότερος στην ύπαιθρο παρά στις πόλεις;

Με βάση τα δεδομένα που έχω συλλέξει, πιστεύω πως ναι, υπήρξε πολύ σκληρότερος. Αυτό γιατί ο ελληνικός Εμφύλιος, σύμφωνα με την άποψη πολλών σύγχρονων ιστορικών την οποία ενστερνίζομαι, ξεκίνησε στην πραγματικότητα στην ελληνική ύπαιθρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής, πυροδοτούμενος αρχικά από τις διαμάχες που είχαν μεταξύ τους οι διάφορες ελληνικές αντιστασιακές - αντάρτικες δυνάμεις.

Πρόκειται για έναν πόλεμο στον οποίο κανείς δεν επιτρεπόταν να μείνει ουδέτερος, ακόμη και αν το ήθελε, σωστά;

Ακριβώς! Σε πολλές περιπτώσεις ήδη κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι κάτοικοι της υπαίθρου έπρεπε να επιλέξουν οικειοθελώς ή μη πλευρά, συχνά σε συνάρτηση με τη δυναμική των ομάδων που δρούσαν στην περιοχή τους. Τώρα όσον αφορά στον κατεξοχήν Εμφύλιο της περιόδου 1946-1949, και οι δύο πλευρές εφάρμοζαν, στον βαθμό που αυτό ήταν εφικτό, το μέτρο της υποχρεωτικής στρατολόγησης- ο ΔΣΕ ακόμα και για γυναίκες, καθώς αντιμετώπιζε ένα μόνιμο πρόβλημα με τις εφεδρείες του.  

Ως και τα παιδιά ενεπλάκησαν, φυσικά χωρίς τη θέλησή τους, στον Εμφύλιο. Τα παιδιά αυτά, η κάθε πλευρά θεωρούσε -ή τουλάχιστον έτσι διακήρυττε- ότι με τις μεθόδους της τα σώζει. Έτσι, χιλιάδες παιδιά ανταρτών οδηγήθηκαν στις χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού από το 1947 και μοιράστηκαν με τον τρόπο αυτόν την κατοπινή υπερορία των γονιών τους. Επίσης, είναι γνωστές οι ιστορίες για παιδιά που είχαν παρόμοια μοίρα, επειδή οι αντάρτες του ΔΣΕ τα άρπαξαν βιαίως από τα σπίτια τους, είτε οι ιστορίες παιδιών που οδηγήθηκαν μακριά από τους αριστερούς τους γονείς σε κάποια Παιδούπολη της βασίλισσας Φρειδερίκης.

Ποιο ήταν, κατ’ εσάς, το πιο φρικτό πράγμα στον Εμφύλιο πόλεμο;

Ένας εμφύλιος πόλεμος διαφέρει κατά την ταπεινή μου άποψη απ’ όλες τις άλλες μορφές πολέμου. Κι αυτό διότι διαβρώνει την κοινωνία και τις σχέσεις μεταξύ των μελών της με τρόπο ακόμα πιο φρικτό από ότι συμβαίνει σε οποιαδήποτε άλλη πολεμική σύρραξη. Στον ελληνικό Εμφύλιο για παράδειγμα χωρίστηκαν χωριά, διαλύθηκαν φιλίες και ακόμα και μέλη των ίδιων οικογενειών βρέθηκαν να αντιμάχονται το ένα το άλλο, ευρισκόμενα σε αντίπαλα στρατόπεδα. Όλα αυτά δεν είναι δυνατόν σε ξεχαστούν σε μια κοινωνία και όσο  μικρότερη είναι αυτή η κοινωνία, τόσο το χειρότερο. Αρκεί να αναφερθεί πως πολλά χωριά τις ελληνικής υπαίθρου άλλαξαν όψη όχι μόνο εξαιτίας των πολεμικών καταστροφών αλλά και των χιλιάδων ανθρώπων που τα εγκατέλειψαν για πάντα για να μην αντιμετωπίσουν ξανά κατά πρόσωπο τους παλιούς τους συγχωριανούς, με τους οποίους είχαν καταστεί πλέον εχθροί εξαιτίας του Εμφυλίου.

Στο βιβλίο σας ορθά αναφέρεστε στα άγνωστα εγκλήματα των αριστερών και του ΕΑΜ στην ύπαιθρο. Και η αλήθεια είναι ότι για τα εγκλήματα των δωσίλογων και των ταγματασφαλιτών στον εμφύλιο έχουν αφιερωθεί περισσότερα πονήματα. Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε συγκεκριμένα με αυτά;

Η ενοχή μου... Όπως η νεαρή δασκάλα στην αρχή του βιβλίου μου, προερχόμουν και εγώ από μια πολιτικοποιημένη οικογένεια. Στο αξιακό σύστημα που κουβαλούσα ήδη από παιδί - ένα «περίεργο» παιδί που αγαπούσε ν’ ακούει παλιές ιστορίες- υπήρχαν πάντα οι «άλλοι» και «εμείς»- οι προγονοί μου δηλαδή. Είχα διδαχτεί να καταπίνω άκριτα όσα άκουγα στο περιβάλλον μου. Έτσι δε μπορούσα να φανταστώ ότι οι «άλλοι» είχαν κάποτε υποφέρει όπως και τα  μέλη της δικής μου οικογένειάς. Επίσης, δε μπορούσα να φανταστώ πως υπήρχαν τέτοιοι τόποι όπως το συγκεκριμένο Μοναστήρι- και μάλιστα δεκάδες σε όλη την Ελλάδα. Ως τότε θεωρούσα πως μόνο η πλευρά των παππούδων μου διατηρούσε το μονοπώλιο τόσο του ηρωισμού όσο και της θυματοποίησης. Ανακαλύπτοντας την αλήθεια, αποφάσισα να βγάλω τις παρωπίδες που έως τότε φορούσα και να καταγράψω και τις δικές τους εμπειρίες, νιώθοντας ήδη ένα βάρος που, αν και ιστορικός, επέμενα να τις αγνοώ.

Το μοναστήρι αυτό, στον Φενεό Κορινθίας, το οποίο υπήρξε τόπος στυγνής δολοφονίας εκείνων που δεν ανήκαν στις τάξεις του ΕΑΜ υπάρχει στα αλήθεια;

Το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στον Φενεό, που είναι αληθινά ένα πανέμορφο Μοναστήρι με σπουδαία ιστορία ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας, υπάρχει ακόμα και έχει μάλιστα μεγάλη επισκεψιμότητα. Παρότι πολλοί το επισκέπτονται, δυστυχώς εξαιρετικά ελάχιστοι γνωρίζουν την ιστορία του στην Κατοχή. Λέω δυστυχώς, γιατί η πεποίθησή μου είναι πως μόνο αν καταφέρουμε να δούμε την ιστορία της Κατοχής και του Εμφυλίου με αποστασιοποίηση όπως και άλλες ιστορικές περιόδους και οι ιστορικοί παραδεχτούν τι πραγματικά έχει συμβεί θα διδαχτούμε από τα λάθη του παρελθόντος.  

Τι θα ακολουθήσει μετά συγγραφικά;

Έχω ήδη ετοιμάσει το δεύτερο μου μυθιστόρημα, μια ιστορία αγάπης με φόντο τον ταραγμένο 4ο αι. μ.Χ., την εποχή που η διαμάχη μεταξύ Ειδωλολατρών και Χριστιανών σφράγισε τη φυσιογνωμία του πρώιμου Βυζαντίου. Η μελέτη των αρχαίων παπύρων, που αφορούν από μαγικά ξόρκια έως ερωτικές επιστολές, και από σχολικές ασκήσεις έως χαμένα έργα ιστορίας και δικαστικές αποφάσεις, μου άνοιξε ένα νέο παράθυρο στη μελέτη της Ύστερης Αρχαιότητας, με την οποία ασχολούμαι από τα φοιτητικά μου χρόνια. Με εξέπληξε το πόσο σύγχρονοι ήταν οι άνθρωποί της, που όπως και εμείς βίωναν το τέλος μιας εποχής, τη μεταβίβαση δηλαδή από τον λαμπρό κόσμο της Αρχαιότητας στο Μεσαίωνα με ότι αυτό συνεπαγόταν. Ελπίζω πως ομοίως θα εκπλαγεί και ο αναγνώστης και ότι και αυτό το βιβλίο θα βρει τελικά τον εκδοτικό του δρόμο και θα αγαπηθεί. 

Σας ευχαριστώ θερμά!

Ευχαριστώ πολύ και εγώ με τη σειρά μου!