Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Η Κωνσταντίνα Κατρακάζου γεννήθηκε το 1953 και είναι εικαστικός και σκηνογράφος. Έχει παρουσιάσει τη δουλειά της σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και σε θέατρα στην Ελλάδα. Εργάστηκε ως καθηγήτρια στο μάθημα των εικαστικών και στις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης. Το βιβλίο «Λέξεις που δεν έζησε» (Αρμός, 2023) είναι το πρώτο έργο της που εκδίδεται.

Το «Λέξεις που δεν έζησε» είναι η πρώτη σας συγγραφική απόπειρα και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. Τι είδους ανάγκες ήρθε να καλύψει;

Την ανάγκη για να εκφράσω τις σκέψεις και ανησυχίες μου.

Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στη γραφή, πόσο δυνατό ήταν; Πώς προέκυψε ο τίτλος;

Με ώθησε η περιέργεια. Ήθελα να δω αν μπορώ να εκφραστώ και με άλλο τρόπο εκτός από αυτό της εικαστικής γραφής.

Έγραφα περιστασιακά εδώ και χρόνια  παράλληλα με την  ενασχόλησή μου με τα εικαστικά και το θέατρο, ως σκηνογράφος. Μέχρι την έκδοση της νουβέλας είχα παρουσιάσει ένα μονόλογό μου που τον χρησιμοποίησα σε μία βιντεοεγκατάστασή μου. Αργότερα, με κάποια αφορμή, ο γραπτός λόγος βρήκε μέσα μου μια ισότιμη θέση με την εικαστική έκφραση.

Ο τίτλος προέκυψε από μία φράση που υπάρχει στο βιβλίο. Είναι μια καταληκτική φράση στη ζωή του προσώπου που διατρέχει όλη τη νουβέλα.

Βλέπουμε ήρωες εγκλωβισμένους σε κοινωνικές συμβάσεις, οι οποίες ουσιαστικά έχουν στη σκέψη της κοινωνίας, μια σημαντικότητα μεγαλύτερη  ακόμη και από τους νόμους. Αποτέλεσμα να αδυνατούμε πολλές φορές να απαλλαγούμε από τον ασφυκτικό και άδικο αυτό κλοιό. Πως θα τις χαρακτηρίζατε, για ποιους λόγους επιδιώξατε να «μιλήσετε» για αυτές, μέσα από τα κείμενά σας;

Είναι δύσκολο να αποβάλλουμε τα στερεότυπά μας. Η δυσκολία να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας μάς καθηλώνει, δε μας αφήνει σαν κοινωνία να προχωρήσουμε μπροστά. Έχει λοιπόν ενδιαφέρον για μένα να εντοπίζω αλλά και να αναρωτιέμαι γι’ αυτές τις αγκυλώσεις. Μακάρι να το έχω καταφέρει.

Επίσης, τα εξαιρετικά κείμενά σας, λειτουργούν ως καθρέπτες μέσα από τους οποίους αναγνωρίζουμε την κοινωνία γύρω μας. Μια κοινωνία που τα τελευταία χρόνια, έχει βάλει πολλές παραδοχές στην ατζέντα της. Μία από αυτές είναι η παράδοση, παραδώσαμε κάθε τι, δίχως στάλα αγώνα και αισθανόμαστε μάλιστα, τυχεροί, που είμαστε όπως είμαστε. Τι είδους απότοκο θεωρείτε πως είναι αυτό σε μια κατά τα άλλα ορθολογική κοινωνία;

Η κάθε γενιά έχει δώσει τους δικούς της αγώνες με τα όπλα της εποχής της. Στις προηγούμενες γενιές ο αντίπαλος ήταν αναγνωρίσιμος. Στις τωρινές είναι αόρατος. Οι άνθρωποι σήμερα αντιπαλεύουν φαντάσματα. Άνισος αγώνας. Βρισκόμαστε στο μεταίχμιο ενός νέου κοινωνικού μοντέλου που μέσα του φέρνει την παγκόσμια καταστροφή. Το πρόβλημα από τη μικρή κλίμακα που βρισκόταν πριν, επεκτάθηκε τώρα σε μία τεράστια κλίμακα. Απλωμένο λοιπόν στο μεγάλο μέγεθος, δυσκολευόμαστε να το αντιληφθούμε παρ’ ότι μας ακυρώνει ως ελεύθερες οντότητες. Επόμενο είναι να βρισκόμαστε μουδιασμένοι απέναντι σε αυτή την εντελώς καινούργια συνθήκη.

Οι νέες γενιές έχασαν την εμπιστοσύνη προς τις παλιές. Μας καταλογίζουν ότι το πρόβλημα το δημιουργήσαμε εμείς οι μεγαλύτεροι και πιστεύω πως είναι αλήθεια. Εκτός όλων των άλλων, δημιουργήσαμε ένα ίσως ανυπέρβλητο πρόβλημα που μας εμπεριέχει όλους ανεξαρτήτως. Εννοώ  την κλιματική αλλαγή. Πρέπει άμεσα να καταλάβουμε ότι πλέον η φύση, στην κατάσταση που τη φέραμε, δεν είναι με το μέρος μας αλλά απέναντι μας.

Παρ’ όλα αυτά νομίζω πως αν ξεπερνιέται το σημερινό μας πρόβλημά, μόνο από τις νέες γενιές μπορεί να ξεπεραστεί, διότι σαν πολίτες με κοσμοπολίτικη αντίληψη έχουν την ευχέρεια και την  ικανότητα να εγείρουν μια παγκόσμια συλλογική δράση που πιστεύω μόνον αυτή, ενδέχεται, να μπορεί να κάνει την ανατροπή.

Άλλωστε πάντα οι νέοι πρωτοστατούσαν στους αγώνες, μόνο που τώρα πρέπει να βιαστούν.  Ο χρόνος μας λιγόστεψε ανησυχητικά.

Άλλος ένας έντονος προβληματισμός που εγείρει το βιβλίο είναι ο ατομισμός. Μια ολόκληρη κοινωνία κατάφερε να μεταμορφωθεί ένα σύνολο ιδιοτελών ατόμων. Ήταν τόσο εύκολο! Πού έγκειται η ευκολία της μετάβασης αυτής; Κατά τη γνώμη σας και πως κάτι τέτοιο μπορεί να αλλάξει;

Η κοινωνία μας έχει φθάσει σε μια ανησυχητικά ανεξέλεγκτη κατάσταση Οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής μας, το άγχος για ατομική ανέλιξη, η προσήλωση στο ατομικό μας συμφέρον, η απάθεια για τα κοινά, η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς… μας έχουν αποξενώσει από τους άλλους ανθρώπους με αποτέλεσμα να προσηλωνόμαστε στον εαυτό μας και να μη μας ενδιαφέρει τίποτα απ’ όλα αυτά που συμβαίνουν έξω από εμάς.

Ένα ακόμη μεγάλο θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο είναι η μοναξιά, η απομόνωση και εδώ, τα καταφέραμε περίφημα. Πως φτάσαμε να έχουμε τόσους πολλούς γύρω μας και κανέναν στο πλάι μας. Στη μοντέρνα  τάση μας προς απομόνωση θεωρείτε πως έπαιξε ρόλο η τεχνολογία; Είναι αποκλειστικά δική της ευθύνη; Θεωρείτε πως τη χρησιμοποιούμε ή μας χρησιμοποιεί; Αν ναι, για ποιο λόγο αφήνουμε το φαινόμενο να εξελίσσεται;

Έχουμε δαιμονοποιήσει την τεχνολογία. Μήπως είναι άδικο αφού συμβάλλει τόσο πολύ στην εξέλιξη του ανθρώπου; Θα πρέπει λοιπόν τις ευθύνες να τις αναζητήσουμε στον τρόπο που τη χρησιμοποιούμε. Νομίζω η κακή χρήση της ευκολίας που μας προσφέρει προκαλεί τη μοναξιά και την απομόνωση γιατί δίνει την ψευδαίσθηση πως δεν έχουμε ανάγκη κανέναν. Μια ακόμα αιτία της μοναξιάς και της απομόνωσης είναι οι γρήγοροι ρυθμοί της ζωής μας. Για να ανταπεξέλθουμε το πρόβλημα της φτωχοποίησης και της ανεργίας, εργαζόμαστε σε πολλές δουλειές μαζί. Αλλά και αυτοί που τυχαίνει να έχουν μια ικανοποιητική εργασία, επειδή έχει καταστρατηγηθεί το νόμιμο εργασιακό ωράριο, δουλεύουν από το πρωί έως το βράδυ. Και στις δύο περιπτώσεις διαπιστώνουμε να μειώνεται ο προσωπικός χρόνος των ανθρώπων με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ελεύθερος χρόνος για να κατανεμηθεί και σε άλλες δράσεις πέρα της δουλειάς.

Είναι τελικά οι σχέσεις τόσο απλές όσο και πολύπλοκες; Είναι πιο δύσκολες οι σχέσεις  με τον εαυτόν μας ή με τους άλλους;

Οι σχέσεις είτε με τους άλλους είτε με τον εαυτό μας είναι το ίδιο δύσκολες γιατί είναι μια πολύ σύνθετη διαδικασία. Στη διαδικασία αυτή εμπλέκονται ταυτόχρονα πολλά πρόσωπα που κουβαλάμε μέσα μας. Τα πρόσωπα αυτά όσο πιο γρήγορα μπουν στη θέση που τους πρέπει, τόσο πιο σύντομα θα λύνονται οι εσωτερικοί μας κόμποι και τότε ενδεχομένως να μπορέσουμε να ζήσουμε πιο ελεύθεροι και με πιο εύκολες σχέσεις.

Θέλοντας και μη, συμφωνώντας ή όχι, ο αναγνώστης εμπλέκεται στα άρτια δομημένα κείμενά σας και θεωρώ πως προβληματίζεται έντονα. Ήταν το ζητούμενο εξ αρχής; Θα πρέπει να είναι ο σκοπός  του κάθε βιβλίου;

Δε θέλω να χειραγωγώ τον αναγνώστη ή τον θεατή με το έργο μου. Θέλω να αφήνω τα περιθώρια για δικές του αναγνώσεις. Επιδιώκω όμως αυτό που θα πω να τον αγγίξει εσωτερικά.

Είστε εικαστικός και σκηνογράφος. Οι δύο ιδιότητες αυτές πόσο επηρέασαν τη συγγραφέα;  Πόσο επηρεάζουν την καθημερινότητά σας τον τρόπο που βλέπετε τον κόσμο;

Με επηρέασαν πολύ. Νομίζω πως σε μερικά σημεία του βιβλίου φαίνεται σαν να προσπαθώ να δημιουργήσω ένα εικαστικό έργο που άλλοτε αναπτύσσεται ως σκηνογραφία και άλλοτε ως ζωγραφική.

Η ενασχόλησή μου με την Τέχνη επηρέασε και τη ματιά που βλέπω τον κόσμο. Το σπουδαιότερο είναι ο τρόπος να λειαίνω τις αιχμές και να μην εμμένω στον πόνο που αυτές προκαλούν.

Αλλάζει η τέχνη τον άνθρωπο; Αλλάζει ο άνθρωπος;

Δε θα έλεγα ότι η Τέχνη μπορεί να αλλάξει τον άνθρωπο. Επειδή όμως η Τέχνη προάγει ιδέες, διεγείρει συναισθήματα, προβληματίζει, καλλιεργεί, μπορεί να διαμορφώσει συνειδήσεις.

Χρησιμοποιώ ένα απόσπασμα του Ελύτη: «Και σας εξομολογούμαι πως η κατεργασία του λευκού μέρους της ψυχής είναι πιο σκληρή κι από του μαρμάρου.  Εμένα όπως σας είπα και στην αρχή μου αναλογεί το λ ε υ κ ό». Κλείνεται και εσείς με ένα λευκό πέπλο, αφ ενός δύσκολο  ως χρώμα, αφετέρου εμπεριέχει όλο το φάσμα των χρωμάτων και επίσης, στη δυτική κουλτούρα είναι συνυφασμένο με την αγνότητα, το φως τη νέα αρχή, την   ελπίδα, την αισιοδοξία. Είστε αισιόδοξη ως άτομο;

Το προσωπικό μου -παιδικό, εφηβικό- φορτίο οδηγούσε για χρόνια την εσωτερικότητά μου στο σκότος. Τελικά, με κέρδισε η φωτεινή πλευρά της ζωής. Όπως σας είπα πάρα πάνω η ενασχόληση με την Τέχνη με έκανε να μην εμμένω στον πόνο και αισιόδοξα να ξεκινώ από την αρχή. Μεγάλη παρηγοριά η Τέχνη.

Για να μην απονέμω τα εύσημα μόνο στην Τέχνη θα πω ότι στο λευκό, με τις ιδιότητες όμως του φωτός, της νέας αρχής, της  ελπίδας, της αισιοδοξίας όπως προαναφέρατε, με φέρνουν επίσης η κόρη μου, ο άντρας μου και λίγοι αλλά πολύ καλοί φίλοι.

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Ετοιμάζω κάτι που εύχομαι να το φέρω σε τέτοιο σημείο που να θέλω να το κοινοποιήσω. Ωστόσο, παράλληλα επεξεργάζομαι και κάποιες παλιές οφειλές στα εικαστικά.