Γράφει: Αλεξάνδρα Μυλωνά

της Αλεξάνδρας Μυλωνά

Αντί προλόγου

Και ξαφνικά, την άνοιξη του 2020, άλλαξε το τοπίο. Σταμάτησαν τα εργοστάσια να δουλεύουν, τα καταστήματα να λειτουργούν, τα σχολεία ν’ ανοίγουν. Οι άνθρωποι όλοι μαζεύτηκαν στο σπίτι τους τρομαγμένοι και βούτηξαν στη θάλασσα του διαδικτύου – τι άλλο τους έμενε να κάνουν; Άδεια τα χέρια τους, νεκρά.

Μα να διαβάσουν ένα βιβλίο, αυτό σκέφτηκαν χωρίς να χάσουν χρόνο οι φιλόλογοι κι έστειλαν αμέσως μήνυμα ασύγχρονο στους μαθητές και τις μαθήτριές τους που έλιωναν μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή ή ενός κινητού. Μ’ ένα βιβλίο στο χέρι αντέχεται καλύτερα η δυσκολία κι ο κόσμος φωτίζεται αλλιώς, έγραψαν στην ηλεκτρονική τους τάξη. Ήθελαν να βοηθήσουν –όσο μπορούσαν– να ξαναβρούν τα μάτια των παιδιών, τ’ απελπισμένα από τον εγκλεισμό και τη μοναξιά του, τη λάμψη τους ∙ να ξαναβρούν την ελπίδα.

Και τώρα, φθινόπωρο του 2020, τώρα που η άγρια μάχη με τον αόρατο εχθρό συνεχίζεται σώμα με σώμα απροστάτευτο, οι φιλόλογοι κρατούν και πάλι ένα βιβλίο στο χέρι, ένα βιβλίο ασπίδα για τα παιδιά τους στο σχολείο και σε όλο τον κόσμο ∙ ένα βιβλίο διαχρονικό ∙ ένα βιβλίο που έχει τη δύναμη να φωτίσει αυτή τη χαλεπή στιγμή της ανθρωπότητας ∙ που μπορεί να δώσει κουράγιο στην ψυχή να μη λυγίσει.

Το ερώτημα

Ποιο βιβλίο προτείνατε στους μαθητές και τις μαθήτριες του σχολείου σας να διαβάσουν στην εποχή του COVID-19;

Οι απαντήσεις

Χαρούλα Αποστολίδου, ΓΕ.Λ. Φιλύρου

Η Χαρούλα Αποστολίδου είναι φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας- Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Σπουδές Ψυχοδράµατος και Κοινωνικοθεραπείας στο Α.Ψ.Κ. Αθηνών, απόφοιτη του Θεατρικού Εργαστηρίου «Θέσπις» και του σεµιναρίου Θεατρικής Γραφής του Κ.Θ.Β.Ε. Βραβευμένη θεατρική συγγραφέας. Έργα της έχουν παρουσιαστεί από το Κ.Θ.Β.Ε και άλλες Θεατρικές Ομάδες, εντός κι εκτός Θεσσαλονίκης. Το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Ο Χρόνος Είναι Αναπνοές» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΑΡΦΗ, Μάϊος του 2018.

Γιάννης Ξανθούλης, Το πεθαμένο λικέρ, Καστανιώτης 1987

Στην Κυψέλη, της δεκαετίας του ’50, λίγο πριν η «αντιπαροχή» εξαφανίσει τα σπίτια των μεσοαστών, τα δίδυμα αγόρια- με τη μεγαλύτερη αδερφή τους- μεγαλώνουν σε ένα πένθιμο όσο και στοργικό περιβάλλον με τη χήρα μητέρα τους, τις αγαπημένες θείες.
Στο υπόγειο του σπιτιού βρίσκονται τα απομεινάρια του παλιού ποτοποιείου – επιχείρηση οικογενειακή– τόπος μυστηρίου και παιχνιδιού για τα τρία παιδιά. Εκεί άλλωστε θα «παίξουν» τον μυστικό γάμο, που, αν και παιχνίδι, θα καθορίσει όλη τους τη ζωή. «Το πεθαμένο λικέρ» έλεγε ο θρύλος είχε αφροδισιακές ιδιότητες, εξαιτίας του πνιγμού μιας εργάτριας, για λόγους ερωτικούς, σε ένα από τα βαρέλια, τον καιρό της ακμής της επιχείρησης.

Γύρω από ιστορίες, μισόλογα και ερωτηματικά, τα πρόσωπα ακολουθούν τη μοίρα τους, σφραγισμένη, έτσι κι αλλιώς, από τη μεθυστική πικρή γεύση του έρωτα, σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη όσο και μεταβατική εποχή

Προτείνω το βιβλίο στις μαθήτριες και τους μαθητές μου, διότι η γραφή του Ξανθούλη θεωρώ πως είναι συναρπαστική αλλά και κατατοπιστική για περασμένες δεκαετίες, που για τα σημερινά παιδιά φαντάζει σχεδόν «προϊστορία»! Επιπλέον, θέλω ένα βιβλίο να προσφέρει και στοιχεία πολιτικού προβληματισμού, εκτός από την ατμόσφαιρα της εποχής, που ο συγγραφέας αποδίδει με απλοχεριά. Και σε αυτό το έργο υπάρχει και η πολιτική παράμετρος. Αλλά και ο έρωτας, οι πρώτες ερωτικές επιθυμίες, μέσα σε μια περίεργη εποχή, που αλλάζει δραματικά και ταχύτατα. Όπως η δική μας σήμερα.

Αντώνης Γαζάκης, 3ο Γυμνάσιο Εχεδώρου (Καλοχώρι)

Ο Αντώνης Γαζάκης αποφοίτησε από τη Σχολή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων το 2000 και από το 2004 εργάζεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διαβάζει πολλή λογοτεχνία, και ενίοτε γράφει γι’ αυτή στο μπλογκ του μαζί με δικά του μικρολογοτεχνικά κείμενα, ενώ κριτικές του δημοσιεύονται και στο marginalia.gr, ηλεκτρονικό περιοδικό για το βιβλίο, τον πολιτισμό και την πολιτική, στου οποίου τη συντακτική επιτροπή συμμετέχει από την αρχή του εγχειρήματος (φθινόπωρο 2017).

Μάρκους Ζούσακ, Η κλέφτρα των βιβλίων, Ψυχογιός 2014

Ένα φτωχό κορίτσι κλέβει βιβλία στη ναζιστική Γερμανία, βιβλία που θα τα αγαπήσει και θα συνδεθούν με τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής της, ενώ αργότερα θα τα μοιραστεί με τους φίλους και τους γείτονές της σε όμορφες και δύσκολες στιγμές πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Φαντάζει στενόχωρη ιστορία, κι όμως, παρά το γεγονός ότι την αφηγείται ο Χάρος -ναι, αυτός ο σκελετωμένος τύπος με τον μαύρο μανδύα και το δρεπάνι!- είναι πανέμορφη, γεμάτη χιούμορ και μιλά ουσιαστικά και χωρίς διδακτισμό για τη δύναμη της αγάπης, τις ανατροπές της ζωής, αλλά και για τη μαγεία των βιβλίων.

Γιατί όμως να διαβάσει ένας έφηβος ή μια έφηβη αυτό το βιβλίο στην εποχή του covid-19; Η εύκολη απάντηση είναι ότι ένα καλό βιβλίο δεν χρειάζεται ειδική αφορμή για να διαβαστεί, κι αυτό εδώ είναι ένα πραγματικά πολύ καλό βιβλίο.

Πέρα από αυτό όμως, στις μέρες της κοινωνικής αποστασιοποίησης η ανάγνωση της «Κλέφτρας», ενός βιβλίου για τη σχέση του ανθρώπου με τα βιβλία, μπορεί να λειτουργήσει σε δύο επίπεδα: αφενός να θυμίσει πόσο όμορφη συντροφιά μπορεί να είναι ένα βιβλίο, ακόμη και σε στιγμές εγκλεισμού όπως αυτές που βίωσαν -σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από εμάς βέβαια- πρόσκαιρα ή για αρκετό διάστημα κάποιοι από τους χαρακτήρες του. Αφετέρου, να καταδείξει ότι το βιβλίο μπορεί να γίνει γέφυρα και πεδίο συνάντησης μεταξύ των ανθρώπων μέσα από τη συνανάγνωση ή τη συζήτηση γύρω από αυτό, ακόμη και σε περιόδους που δεν μπορούμε να έρθουμε αλλιώς κοντά.

Γιώτα Κεφαλά, 1ο Γυμνάσιο Κω

Η Γιώτα Κεφαλά είναι φιλόλογος. Γεννήθηκε στη Λαμία και τελείωσε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας. Έχει εργαστεί σε Γυμνάσια και Λύκεια της Ελλάδας και της Κύπρου και τα τελευταία 15 χρόνια υπηρετεί στο 1ο Γυμνάσιο Κω, όπου έχω οργανική θέση. Στο σχολείο έχει ασχοληθεί με δύο πολιτιστικά προγράμματα. Με τη Λέσχη Ανάγνωσης, που λειτουργεί ως πρόγραμμα από το 2008 στο σχολείο (με παράλληλες εκδηλώσεις με συγγραφείς και προγράμματα φιλαναγνωσίας), καθώς και με το Πρόγραμμα της Κινηματογραφικής Λέσχης. Παρουσιάζει, ακόμα, τη στήλη «Βιβλία για νέους» στο «Μαγικό κόσμο του βιβλίου».

Ελένη Κατσαμά, Κοσμοδρόμιο, Πατάκης 2011

Τα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας τις οδηγίες του Υπουργείου για τη διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού βιβλίου, μαζί με άλλους αξιόλογους συναδέλφους, διαβάσαμε μαζί με τους μαθητές μας αρκετά λογοτεχνικά βιβλία, ενώ οι συγγραφείς επισκέφτηκαν το σχολείο μας, μίλησαν με τα παιδιά, έλυσαν απορίες τους και υλοποίησαν δράσεις φιλαναγνωσίας .

Φέτος, μαζί με την καλή φίλη και συνάδελφο Ελένη Γεωργακά, αποφασίσαμε να διαβάσουμε με τους μαθητές μας το βιβλίο της Ελένης Κατσαμά «Κοσμοδρόμιο». Το βιβλίο είναι μια σειρά διηγημάτων με κεντρικούς ήρωες εφήβους. Έφηβοι από 23 σημεία του πλανήτη μοιράζονται τους λόγους που τα μάτια τους δεν κλείνουν εύκολα το βράδυ και ταξιδεύουν τους μαθητές μας σε περιοχές και καταστάσεις που δε γνωρίζουν ούτε έχουν φανταστεί πως υπάρχουν. Το βιβλίο θέτει προβληματισμούς χωρίς να γίνεται μελό και διδακτικό και φέρνει το νέο άνθρωπο αντιμέτωπο με προβληματισμούς της ηλικίας του.

Φτώχεια, πόλεμος, ενδοσχολική βία, μετανάστευση, προσφυγιά, ζωή στο περιθώριο, μοναξιά, ρατσισμός, ζωή στα σκουπίδια και τους υπονόμους, νεοναζισμός, είναι κάποια από τα θέματα που θίγει το βιβλίο. Οι ιστορίες βασίζονται σε αληθινά περιστατικά και ο ρεαλισμός τους καθώς και η κινηματογραφική γραφή αγγίζει τους εφήβους μας. Τους ταξιδεύει σε διάφορα μέρη του μικρού-μεγάλου κόσμου μας – από την Αγγλία ως την Ιαπωνία και από τη Νέα Υόρκη μέχρι τη Νέα Ζηλανδία και ανοίγει ένα παράθυρο σε θεματικές που τα παιδιά αγνοούν, παρόλο που ζουν στην εποχή της πληροφόρησης και το κινητό είναι συνέχεια του χεριού τους. Σκοπός μας είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές μας ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν έχει ομορφιά, αλλά ότι υπάρχουν και συνομήλικοι τους που δεν έχουν ούτε τη δική τους καλή ζωή, ούτε την πιθανότητα να ζήσουν ευτυχισμένοι.

Έφη Λιακοπούλου, 5ο Γενικό Λύκειο Βέροιας

Η Έφη Λιακοπούλου γεννήθηκε το 1967 στην Αθήνα και σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με ειδίκευση στις Μεσαιωνικές και Νεοελληνικές Σπουδές. Εργάζεται από το 1994 στη Δημόσια Εκπαίδευση ως φιλόλογος. Σε αυτό το διάστημα έχει συμμετάσχει ως εμψυχώτρια σε θεατρικές μαθητικές ομάδες, καθώς και σε ευρωπαϊκά προγράμματα ERASMUS. Ασχολείται ιδιαίτερα με τη Νεοελληνική Λογοτεχνία, τόσο σε επίπεδο διδακτικής του αντικειμένου στο σχολείο, όσο και μέσα από τις δράσεις του Συνδέσμου Φιλολόγων Ημαθίας.

Παύλος Μάτεσις, Η μητέρα του σκύλου, Καστανιώτης 1990

Οι μέρες της καραντίνας έδωσαν την ευκαιρία – μετά το αρχικό σοκ – να στραφούμε προς την τέχνη, ως καταφύγιο της αγωνίας μας και της ανάγκης να κρατηθούμε από κάπου. Η τέχνη, και μάλιστα η λογοτεχνία, έγινε και το όχημα για να αναπτύξουμε μια νέα σχέση με τους μαθητές μας, μια σχέση πνευματική, έξω από τον βραχνά της διδακτέας ύλης και των απαιτήσεων του ασφυκτικού αναλυτικού προγράμματος. Έτσι σκέφτηκα να προτείνω προς ανάγνωση ένα βιβλίο που ξαναδιάβασα πρόσφατα, τη «μητέρα του σκύλου» του Π. Μάτεσι. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, όπου η ηρωίδα δεν αντιμετωπίζεται ως μονοδιάστατος τύπος, αλλά ως μια τραγική φιγούρα που φέρει πάνω της το αποτύπωμα του πολέμου και της κατοχής - συνθήκες που βίωσε ως μικρό κορίτσι. Κάτω από το βάρος της διαπόμπευσης της μητέρας της τυλίγεται σε ένα αμυντικό πέπλο υποκρισίας και συνεχίζει να ζει. Η γραφή του Μάτεσι διακρίνεται για την αυθεντικότητά της. Λόγος απλός, λυρικός για να αποδώσει το ανθρώπινο δράμα, μα σε καμιά περίπτωση μελοδραματικός. Το χιούμορ έρχεται να αποφορτίσει το πάθος και η πικρή ειρωνεία (εν είδει καβαφικής) στηλιτεύει τις συμπεριφορές μιας Ελλάδας που ψάχνει το βηματισμό της μετά τον πόλεμο – ποτέ τον άνθρωπο. Το μυθιστόρημα δεν δίνει απαντήσεις, ανοίγει ερωτήματα (για την ιστορία του τόπου, για την πολιτική, για την ανθρώπινη φύση)· δεν καταδικάζει, ούτε εκθειάζει· γδύνει τους ήρωες μπροστά στα μάτια του αναγνώστη και τους αφήνει στην κρίση του. Έτσι ο ρόλος του αναγνώστη είναι ενεργός. Θεώρησα λοιπόν πως ενδείκνυται για τους μαθητές μου, και έχω την προσδοκία αυτό το βιβλίο να γεννήσει έναν διάλογο· μεταξύ τους, με την τέχνη και με την ίδια τη ζωή.

Πανταζής Μητελούδης, 1ο ΓΕΛ Συκεών Θεσσαλονίκης

Ο Πανταζής Μητελούδης είναι φιλόλογος με μεταπτυχιακό Δίπλωμα στη Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία από το University College London. Είναι μέλος της “Ομάδας Δημιουργικής Έκφρασης” (Πολύτροπη Γλώσσα), επιμορφωτής στις Ερευνητικές Εργασίες/ Project, Αγωγή Υγείας κ.ά., εξωτερικός συνεργάτης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας για τη δημιουργία πρωτότυπων διδακτικών σεναρίων (Πρωτέας) για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στο λύκειο με ΤΠΕ, εξωτερικός εμπειρογνώμων του ΙΕΠ για την εκπόνηση του ΠΣ και των Φακέλων Υλικού για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας της Γ' Λυκείου (2019).

Όμηρος, Οδύσσεια, πρόλογος-μετάφραση-επιμέλεια Θ. Γ. Μαυρόπουλος, Ζήτρος 2010

Η περίοδος του COVID είναι για όλους μας πολύ δύσκολη. Πρέπει να αλλάξουμε καθημερινές μας συνήθειες, να αυτοπεριοριστούμε, να διαχειριστούμε διαφορετικά τον χρόνο μας και κυρίως να ελέγξουμε τους φόβους, τα άγχη, τις ανησυχίες μας. Αν όλα αυτά είναι δύσκολα για εμάς, πόσο μάλλον για τους έφηβους μαθητές μας. Και κυρίως χωρίς να μπορούμε να τους προσδιορίσουμε ένα όριο, πόσο θα διαρκέσει όλο αυτό.

Ως φιλόλογος μπορώ να προσφέρω τη βοήθειά μου στους μαθητές μου στο Λύκειο προτείνοντας κάποιο βιβλίο για να αξιοποιήσουν τον χρόνο του αυτοπεριορισμού τους. Σκέφτηκα, λοιπόν, να προτείνω ένα βιβλίο που ήδη το γνωρίζουν πολύ καλά και τώρα, ίσως, είναι ευκαιρία να το ξαναδούν με έναν άλλο τρόπο. Πρόκειται για την Οδύσσεια του Όμηρου. Είναι τώρα μια ευκαιρία – καθώς έχουν χρόνο να διαθέσουν – πριν φύγουν από το σχολείο, να έχουν μια διαφορετική εμπειρία από την ανάγνωση του σπουδαίου αυτού έργου. Τώρα δεν θα το δουν σαν ένα μάθημα που πρέπει να διαβάσουν. Γνωρίζοντας ήδη καλά την ιστορία θα τους είναι πιο εύκολο να απολαύσουν τις περιπέτειες, τις απίθανες περιγραφές και αφηγήσεις. Είναι μια τέλεια ευκαιρία να κινητοποιήσουν εύκολα τη φαντασία τους και να ταξιδέψουν, μαζί με τον Οδυσσέα, σε τόπους μαγευτικούς, υπέροχα ονειρικούς. Εξάλλου είναι, ίσως, και ο μόνος τρόπος να ταξιδέψουν αυτή την περίοδο που διανύουμε... και δεν ξέρουμε και για πόσο ακόμα. Αυτό το ταξίδι μπορεί να αποτελέσει μια εκτόνωση για τις εφηβικές εντάσεις και ματαιώσεις. Η Οδύσσεια μπορεί ακόμη να είναι το μέσο για να ανακουφίσει τα παιδιά από τους φόβους, τα άγχη και τις ανησυχίες που βιώνουν έντονα, έστω κι αν δεν εκδηλώνονται άμεσα. Ο πολυμήχανος Οδυσσέας πάντα βρίσκει λύσεις, πάντα βρίσκει τρόπους διαφυγής από τα αδιέξοδα σε πολύ δύσκολες καταστάσεις. Κι όλα αυτά χωρίς ποτέ να απαρνιέται τις χαρές της ζωής! Έγκλειστος, περιορισμένος, φυλακισμένος θα λέγαμε, προσπαθεί με κάθε τρόπο να δραπετεύσει από το νησί της Καλυψώς, απολαμβάνοντας ωστόσο τον έρωτά της όσο είναι καθηλωμένος εκεί. Αυτή είναι και η μαγεία του ομηρικού έργου. Άνθρωποι και θεοί δεν το βάζουν κάτω και απολαμβάνουν τη ζωή σε κάθε κατάσταση και με κάθε τρόπο.

Δήμητρα Μήττα, Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο – Λ.Τ. Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης

Η Δήμητρα Μήττα γεννήθηκε το 1959 στη Βέροια. Σπούδασε Φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., όπου έκανε και μεταπτυχιακές σπουδές και έρευνα σε ζητήματα Φιλοσοφίας της Μυθολογίας. Καθηγήτρια φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (στο Καλλιτεχνικό Σχολείο Θεσσαλονίκης από το 2009), διδάσκουσα Ιστορία του Αρχαίου Θεάτρου και Δραματολογία σε σχολές θεάτρου, ερευνήτρια σε ζητήματα μυθολογίας, λογοτέχνης.

Γιαν Οτσενάσεκ, Ρωμαίος, Ιουλιέττα και τα σκοτάδια, μετ. Κ. Πορφύρη –πρόλογος Λουί Αραγκόν, Θεμέλιο 1987 (πρώτη έκδοση το 1961 από την Επιθεώρηση Τέχνης.

Σε 235 σελίδες ο Τσέχος συγγραφέας Γιαν Οτσενάσεκ ξετυλίγει την ιστορία του Παύλου και της Εσθήρ, Τσέχοι και οι δυο, μόνο που το κορίτσι είναι εβραϊκής καταγωγής. Δυο νέα παιδιά που βρίσκονται στην ηλικία της αγάπης. Μόνο που τον έρωτά τους πλαισιώνουν τα σκοτάδια που παραμονεύουν εκεί έξω, στους δρόμους της Πράγας του 1942, στην καθημερινή ζωή με τα δελτία τροφίμων, τις μπαταριές των εκτελεστικών αποσπασμάτων, «τα ονόματα των εκτελεσμένων στις κολλημένες στους τοίχους ανακοινώσεις...». Η φυσική και αιώνια δύναμη του έρωτα που θα ρίξει αυτά τα δυο παιδιά το ένα στην αγκαλιά του άλλου ξυπνάει μέσα τους, ενώ έξω από την κάμαρα όπου ξετυλίγεται όλο το μυθιστόρημα, υπάρχει η ιστορία, δηλαδή τα σκοτάδια… Όλο το δράμα βρίσκεται σ’ αυτό το διαζύγιο του περίγυρου και του ειδυλλίου.

Γιατί διάλεξα αυτό το βιβλίο; Για δύο λόγους.

Θεωρώ πως, όταν θέλει κανείς να μιλήσει για ζητήματα του παρόντος, για ερωτηματικά, για διλήμματα, για ηθικούς κόμπους, ένας καλός τρόπος είναι η αποστασιοποίηση με τη στροφή σε έναν άλλο χρόνο ή σε έναν άλλο τόπο. Και αν το ολοκαύτωμα είναι έννοια γνωστή, ωστόσο μοιάζει όλο και περισσότερο να χάνεται στην αχλή του χρόνου στερώντας από το παρόν τη δύναμη του παραδείγματος.

Ο δεύτερος λόγος εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο από τον Λουί Αραγκόν

που προλογίζει το βιβλίο. Αντιγράφω: «…Αν πρέπει να σας δώσω μια συμβουλή πώς να οργανώσετε τις ονειροπολήσεις σας, σας λέω ν’ αρχίσετε με το διάβασμα του Ρωμαίος, Ίουλιέττα και τα Σκοτάδια… Μπορεί ύστερ’ απ’ αυτό, κλείνοντας το βιβλίο, να βρείτε μόνο μέσα σας εκείνο εκεί το αντιβούισμα από τα μεγάλα έργα, εκείνο εκεί το συνεχούμενο τραγούδι, ότι δηλαδή γυρεύουμε από τούς ανθρώπους πού γράφουν, να κάνουν να γεννηθεί μέσα μας. Καλό βιβλίο είναι εκείνο πού αφού το διαβάσουμε ονειροπολούμε πολύν καιρό και ξαναγυρνούμε σ’ αυτό με τη σκέψη μας».

Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι λόγοι, όπως η μεταφορά του μυθιστορήματος στον κινηματογράφο και το θέατρο. Πιο συγκεκριμένα:

Το 1960 ο Τσέχος σκηνοθέτης και σεναριογράφος Γίρι Βάις (1913-2004) μετέφερε το μυθιστόρημα στη μεγάλη οθόνη.

Το 1963 η Μαριέττα Ριάλδη συμπεριέλαβε το έργο στο ρεπερτόριο του Πειραματικού Θεάτρου Τσέπης που ίδρυσε την ίδια χρονιά με συνεργάτη τον Δημήτρη Κολλάτο.

Το έργο παρουσιάστηκε σε διασκευή Ντίνου Σιδερίδη. Το πρόγραμμα της παράστασης ψηφιοποιήθηκε από το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

Η παράσταση ηχογραφήθηκε για το Θέατρο της Τετάρτης.

Ελένη Παπαδοπούλου, 2ο Γυμνάσιο Εχεδώρου

Ελένη Κ. Παπαδοπούλου, ΜΑ Φιλόλογος-Εκπαιδευτικός Δ.Ε. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στη Φιλοσοφική σχολή του Α.Π.Θ. και παρακολούθησε επιτυχώς μαθήματα του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής σχολής του Α.Π.Θ., με ειδίκευση στη Βιβλική και Πατερική Γλώσσα. Έχει διδάξει στην ιδιωτική εκπαίδευση και σήμερα είναι καθηγήτρια στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. ΄Εχει εκδώσει μία φιλολογική μελέτη με τίτλο: ΟΔΟΣΗΜΑ ΜΝΗΜΗΣ-ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΤΕΧΝΗΣ Επιτύμβια Επιγράμματα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020. Γράφει άρθρα, βιβλιοκριτικές και λογοτεχνικά κείμενα σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά και είναι συντάκτης του φιλολογικού-εκπαιδευτικού ιστολογίου, eranistria.blogspot.com.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Βαρδιάνος στα Σπόρκα και άλλα διηγήματα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2009

Τις δύσκολες μέρες της αναγκαστικής καραντίνας και της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, και παράλληλα με τη γνωστική ενίσχυση των μαθητών μου, στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ΄ Γυμνασίου στο 2ο Γυμνάσιο Εχεδώρου, με έναν εύσχημο τρόπο αξιοποίησης του χρόνου τους, τούς πρότεινα να διαβάσουν τη συλλογή διηγημάτων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Βαρδιάνος στα Σπόρκα και άλλα διηγήματα», εξάπτοντας, ιδιαιτέρως, την περιέργεια των εφήβων μαθητών για το περιεχόμενο της νουβέλας «Βαρδιάνος στα Σπόρκα» λόγω της επικαιρότητάς της. Ένα κείμενο για τη μεταδοτική χολέρα στην Ελλάδα του 1865, σίγουρα ταιριάζει με την επαπειλούμενη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεταδικότητα του covid στην Ελλάδα του 2020. Η νουβέλα του Παπαδιαμάντη προσεγγίζει με σκωπτικό τρόπο αφενός τον ατομισμό, την απομόνωση και την εγωκεντρική διάθεση των ανθρώπων που φοβούνται να μην κολλήσουν από τον διπλανό τους και αφετέρου με ιδιαίτερη ζέση στηλιτεύονται τα αυστηρά αλλά ανεπαρκή μέσα προφύλαξης της τότε κυβέρνησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το κείμενο προκάλεσε μέσα από τον αναπόφευκτο εγχρονισμό του έναν πολύπλευρο, κοινωνικό και ηθικό προβληματισμό στα παιδιά, χωρίς να τα φοβίσει και να υποβάλλει δυσάρεστες σκέψεις και απαισιοδοξία για το μέλλον τους και την έκβαση της πανδημίας. Η λογοτεχνία, λοιπόν, λειτούργησε σαν «δοκιμή νάρκης του άλγους» και μέσο δημιουργικής αξιοποίησης του άπλετου χρόνου των μαθητών αλλά και απόσπασής τους από την πολύωρη ενασχόληση με το κινητό τις ημέρες του εγκλεισμού.

Μαρία Τζούλη, 1ο ΕΠΑΛ Νεάπολης

Το μυθιστόρημα της Harper Lee το ξαναδιάβασα κάποιες από τις νύχτες του εγκλεισμού που ζήσαμε πέρυσι, φωτισμένο από ένα διαφορετικό φως, μέσα από το πρίσμα των καιρών. Ένιωσα ότι θα ήταν όμορφο όσα μου είπε να μεταδοθούν και στις ψυχές των εφήβων μου, γι’ αυτό και τους το πρότεινα στις διαδικτυακές συνομιλίες μας.

Γραμμένο μεταξύ 1950 και 1960, ζωγραφίζει μέσα από τα παιδικά μάτια της Σκάουτ Φιντς τον αμερικανικό Νότο της δεκαετίας του ’30 -τόσο μακρινό και τόσο κοντινό. Πρόκειται για μια γλυκιά και πικρή φωνή διαμαρτυρίας απέναντι στις διακρίσεις, τις προκαταλήψεις, τη στοχοποίηση του διαφορετικού, όποιου δεν κατανοούμε. Ο δικηγόρος Άτικους Φιντς μεγαλώνει τα παιδιά του με γνώμονα τη δικαιοσύνη και το σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Στο Μέικομπ της Αλαμπάμα, όπου τίποτε δε φαίνεται ν’ αλλάζει το θανατερά αργό ρυθμό της καθημερινότητας, όπου οι άνθρωποι πορεύονται «ζώντας και ψευτοζώντας», ένας άνθρωπος πέφτει θύμα διακρίσεων λόγω του χρώματός του. Ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα πληρώνει σκληρά, εκτός από τη σκληρότητα της οικογένειάς του, και το «μην ανακατεύεσαι» των άλλων.

Υπερασπιζόμενος σθεναρά τον πρώτο, ο Άτικους οδηγεί τα παιδιά του στο να προσεγγίσουν τον δεύτερο, στο να απομακρυνθούν από τα ένστικτα της αγέλης και να ντυθούν την ανθρωπιά, αποτινάσσοντας κάθε στερεοτυπικό εγκλεισμό σε δωμάτια χωρίς παράθυρα. Η Harper Lee προβάλλει έναν «ήρεμο» αλλά ανυποχώρητο ηρωισμό, ο οποίος γίνεται μάθημα ζωής στα έκθαμβα μάτια της μικρής αφηγήτριας, αλλά και κάθε έφηβου αναγνώστη. Κάθε νέου ο οποίος -ζώντας σε μια εποχή όπου εύκολα το ένστικτο της αγέλης «κολλά ετικέτες», στοχοποιεί και αναζητά εξιλαστήρια θύματα- αναζητεί πυξίδα στο ταξίδι του, ενώ συνάμα αποστρέφεται το διδακτισμό και τα υψηλών τόνων κηρύγματα.

Παραμύθια λαϊκά ενάντια σε δύσκολους καιρούς, επιμέλεια Δ. Προύσαλης, Εύμαρος 2017.

Απορία σαν και τούτη της Αλεξάνδρας Μυλωνά, δίνουν χαρά μια και ανοίγουν δρόμους για το μοίρασμα όσων νιώθεις σαν διαβάζεις ένα βιβλίο. Μια παραμυθού σαν και του λόγου μου, τι άλλο θα διάλεγε να μοιραστεί με τους μαθητές και τις μαθήτριές της στην εποχή του COVID 19, εκτός από παραμύθια; Το βιβλίο

«Παραμύθια λαϊκά ενάντια σε δύσκολους καιρούς» του Δημήτρη Προύσαλη, περιέχει παραμύθια από όλο τον κόσμο, το καθένα από αυτά πλουμισμένο με τη σοφία χιλιάδων ανθρώπων και δοκιμασμένα για αιώνες. Τα παραμύθια αυτά - σύντομα στην έκταση και ευχάριστα στην ανάγνωση - αποτελούν τροφή για τη ψυχή και το μυαλό του αναγνώστη, ανεξάρτητα από το φύλο και την ηλικία. Μπαίνοντας στη θέση των ηρώων και ηρωίδων, αποκαλύπτουν τρόπους να πραγματευόμαστε τις μικρές και μεγάλες δυσκολίες που συναντούμε. Ο επιμελητής της έκδοσης, παιδαγωγός ο ίδιος εκτός από παραμυθάς, υποστηρίζει την υπόσχεση του τίτλου από τη μια με τα όσα αναφέρει στον πρόλογο του βιβλίου για τη λειτουργία των παραμυθιών γενικά και από την άλλη με τον χωρισμό των παραμυθιών σε τρεις ενότητες: παραμύθια για να συλλογάσαι, να ελπίζεις, να πράττεις. Οι δοκιμασίες στα παραμύθια μας θυμίζουν ότι οι δυσκολίες είναι μέσα στη διαδρομή των ανθρώπων αλλά δεν είναι ανυπέρβλητες. Πολύ περισσότερο στα παραμύθια της συλλογής, τα οποία μας βοηθούν να ξεδιαλύνουμε τις δυνατότητες που έχουμε, να αποκαλύψουν τις δυνάμεις μας, να κάνουν ισχυρότερες τις αντοχές μας. Αποτέλεσμα; Το κοίταγμα της ζωής με θετικό πρόσημο.

Κατερίνα Φώτη, 1ο Γυμνάσιο Σερρών

Δύο ήρωες, ένα βιβλίο, δύο ιστορίες, μια ζωή. Η πρωτοτυπία του βιβλίου, ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει ξεχωριστά τη ζωή δύο εφήβων, που στο τέλος συγκλίνει. Κοινός άξονας η παιδική εκμετάλλευση .Ένα κορίτσι, Ρεγγίνα τη φώναζε ο πατέρας της, που σε μια άλλη γλώσσα σημαίνει βασίλισσα. Χάνει τα πάντα εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου και της δικτατορίας στη χώρα της, γονείς, σπίτι και στην προσπάθεια της επιβίωσης γνωρίζει την άλλη πλευρά της ζωής, αυτή που δεν αξίζει σε κανένα παιδί. Θα απαρνηθεί το όνομά της και μαζί την παιδική αθωότητα και θα υποταχθεί στο πρόσωπο του κακού.

Θα συναντηθεί με τον Άλεχ, που το όνομά του σημαίνει προστάτης. Ο πατέρας του ήθελε να σπουδάσει και να γίνει προστάτης για όσους έχουν την ανάγκη του. Η ζωή όμως έχει αποφασίσει διαφορετικά. Θα γνωρίσει την προσφυγιά και τα στρατόπεδα προσφύγων. Στην προσπάθειά του να προστατεύσει την αδύναμη μητέρα του, θα θυσιαστεί. Οι δρόμοι των δύο παιδιών θα χωρίσουν.  

Δύο Ιφιγένειες, δύο τραγικά πρόσωπα, ξεγράφουν το παιδί που κρύβεται μέσα τους και για να σώσουν την οικογένειά τους, θυσιάζονται κλείνοντας τα μάτια. Ένα βιβλίο για εφήβους και όχι μόνο, από ένα συγγραφέα που τολμά να θίξει με παρρησία τις κοινωνικές ανισότητες και τα αιώνια θύματά τους, τα παιδιά. Ταυτόχρονα με ευαισθησία μας καλεί, να μην εθελοτυφλούμε και αδιαφορούμε μπροστά στο πάντα επίκαιρο θέμα της παιδικής εκμετάλλευσης αλλά να οραματιστούμε και να δουλέψουμε για έναν κόσμο με κοινωνική ανθρωπιστική συνείδηση, όπου όλα τα παιδιά θα έχουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες ευκαιρίες στη ζωη. Ένα βιβλίο, πολλά θέματα, εμφύλιες διαμάχες, προσφυγικό, βίαιη ενηλικίωση και παιδική εκμετάλλευση. Ένας συγγραφέας που με αξιοθαύμαστο τρόπο ζωγραφίζει τα δικαιώματα όλων των παιδιών, γιατί η λογοτεχνία πρέπει να προβληματίζει και να καλλιεργεί ανθρωπιστικές αξίες.

_______________
H Αλεξάνδρα Μυλωνά γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε φιλοσοφία και θέατρο (MΑ Δραματολογίας – Παραστασιολογίας Τμ. Θεάτρου, Α.Π.Θ., Τμ. Φιλοσοφίας – Παιδαγωγικών Σπουδών Φιλοσοφικής Σχολής, Α.Π.Θ., Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης Κ.Θ.Β.Ε.). Είναι μέλος των: Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Συμμετείχε σε διεθνείς καλλιτεχνικές διοργανώσεις και συνεργάστηκε με φορείς πολιτισμού (Άχθος, Κ.Θ.Β.Ε., Ε.Ρ.Τ., Μ.Μ.Θ.). Εργάζεται στο Καλλιτεχνικό σχολείο Θεσσαλονίκης.
Για το συγγραφικό της έργο: http://alexandramylonaaroni.blogspot.com+1+1