Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Τίνα Κουτσουμπού γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Εργάσθηκε στην ΕΡΤ και στην Εμπορική Τράπεζα. Ζει στην Καλαμάτα από το 1996. Είναι μέλος της ΠΕΛ, της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών και γενική γραμματέας της Ένωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων. Διηγήματά της βραβεύτηκαν σε πολλούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς στην Ελλάδα και στην Κύπρο.

Συμμετέχει στα συλλογικά έργα: «Αθηναϊκό ημερολόγιο» 2012, 2013, 2014, 2018, 2019, «Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους» 2014, 2015 εκδ. Φιλιππότη, «Ο Ξένος» OpenBooks, Hράκλειο Κρήτης 2016, «Κυπριακή Φιλολογική Πρωτοχρονιά 2018» του ΕΠΟΚ, «Λαθρόψυχοι», εκδ. 24 gr. 2018, «Το σχολείο» εκδ. OpenBooks, Ηράκλειο Κρήτης 2018, Μεσσηνιακές Δημιουργίες 2012, 2014, 2016, 2018, 2020, Επετειακοί τόμοι της Ένωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων: για το 1821 εκδ. Καλλίεργον, 2021 και για τη Μικρασιατική καταστροφή και τον προσφυγικό ελληνισμό, εκδ. 24 γράμματα, 2022. Συλλογικό έργο 10 σύγχρονων Μεσσήνιων ποιητών εκδ. 24 γράμματα 2022. Άρθρα της δημοσιεύθηκαν στην Ένωση μη ημερησίων εντύπων, Αθήνα, στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο Καλαμάτας και Κορώνης σε λογοτεχνικά περιοδικά έντυπης μορφής αλλά και ηλεκτρονικής, καθώς και σε λογοτεχνικά blogs.

Αναφέρετε στην εισαγωγή του βιβλίου σας ότι αφορμή για τη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου υπήρξε ένα ταξίδι σας στις Δολομιτικές Άλπεις. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σας αυτού ακούσατε κι εσείς για πρώτη φορά για τον Θένοτορ Χρηστομάννο;

Ναι, φυσικά. Εντόπισα σ’ ένα βιβλιοπωλείο της πόλης του Τρέντο το βιβλίο ενός Ιταλού δημοσιογράφου ο οποίος είχε την ιδέα να καταπιαστεί με τη βιογραφία του εμβληματικού Θέοντορ Χρηστομάννου. Ήταν μια μεγάλη έκπληξη για μένα όπως καταλαβαίνετε. Με την αγορά του μου καρφώθηκε η ιδέα να γράψω ένα μυθιστόρημα στηριγμένο στη δράση του χαρισματικού αυτού οραματιστή, ελληνικής καταγωγής και να προβάλλω τις ιδέες του σαν παράδειγμα προς μίμηση. Όλα συνέβησαν λίγα χρόνια πριν, τον καιρό της κρίσης. Πρόσωπα σαν κι αυτόν θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια αφορμή για αφύπνιση και παράδειγμα προς μίμηση.

Οι περισσότεροι Έλληνες νομίζω ότι γνωρίζουν τον Κωνσταντίνο Χρηστομάννο. Θα μας μιλήσετε λίγο για την οικογένεια Χρηστομάννου;

Πρόκειται για μια μεγάλη οικογένεια, εμπόρων και πνευματικών ανθρώπων. Κατά την αναζήτησή μου ανακάλυψα ότι η ρίζα βρίσκεται στο χωριό Μελενίκο της Ανατολικής Μακεδονίας(στη σημερινή νότια Βουλγαρία). Ίχνη της οικογένειας υπάρχουν και έξω από την Κοζάνη. Οι πρόγονοι του Θέοντορ Χρηστομάνου εγκαταστάθηκαν στην Βιέννη όπου διακρίθηκαν σαν έμποροι και συμμετείχαν στην πολιτική ζωή. Ο Κων/νος Χρηστομάννος έμπιστος δάσκαλος της Σίσσυ και ιδρυτής της Νέας Σκηνής ήταν ξάδελφος του ήρωα του βιβλίου μου. Οι σημερινοί απόγονοι του Χρηστομάννου βρίσκονται στο Μεράνο, τα δισέγγονά του, και είναι περήφανοι για την προπάππου τους, ενώ ονειρεύονται ένα μουσείο στο ξενοδοχείο της Λίμνης Καρέτσα στη μνήμη του.

Ο Μάσσιμο είναι ο «κακός» του βιβλίου σας, ο απατεώνας, ο εκβιαστής. Υπήρξε στ’ αλήθεια;

Ο Μάσσιμο είναι φανταστικό πρόσωπο, κατασκευασμένο για τις ανάγκες της μυθοπλασίας και για να κρατήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο. Όπως στη ζωή μας υπάρχει γύρω μας το κακό ήταν φυσικό να υπάρχει και στην ιστορία του βιβλίου μου. Δική μας είναι η επιλογή να αλλάξουμε στην πορεία, προβάλλοντας τον καλύτερο εαυτό μας στους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε.

Θα μας πείτε δυο λόγια για την ελληνική παροικία της Βιέννης των τελών του 19^ου αιώνα; Υπήρχαν και άλλοι Έλληνες του εξωτερικού που είχαν διαπρέψει στο παρελθόν, των οποίων την ύπαρξη οι περισσότεροι Έλληνες αγνοούν;

Η παρουσία του Ελληνισμού στην Βιέννη έχει τις ρίζες της στις αρχές του 18ου αιώνα και συγκεκριμένα στις συνθήκες του Κάρλοβιτς (1699) και του Πασάροβιτς (1718) που υπογράφτηκαν μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Αψβούργων. Οι συνθήκες αυτές προέβλεπαν μια σειρά από αμοιβαία προνόμια για τους υπηκόους των δύο Αυτοκρατοριών που είχαν ως στόχο την τόνωση του εμπορίου. Οι Έλληνες έμποροι εγκαταστάθηκαν και πρωταγωνιστησαν στο βορειοανατολικό τμήμα της Βιέννης, που διεξαγόταν το χονδρικό εμπόριο. Εκεί ακόμη και σήμερα υπάρχει η οδός Griechengasse (οδός των Ελλήνων).

Πολύ σύντομα δημιουργήθηκαν μεγάλοι εμπορικοί οίκοι, όπως ο οίκος Σίνα, των αδερφών Δούμπα, του Ζηνοβίου Πωπ, των αδερφών Δάρβαρη κλπ του Γεώργιου Καραγιάννη, ενώ οι Έλληνες της Βιέννης στα τέλη του 18ου αιώνα αριθμούσαν περίπου στα 2.000 άτομα. Η γρήγορη οικονομική ανέλιξη των Ελλήνων τούς επέτρεψε να ενσωματωθούν στη Βιεννέζικη υψηλή κοινωνία και έγιναν εξέχοντα μέλη της βιενέζικης αστικής τάξης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, ο Γεώργιος Σίνας, ο Στέργιος Δούμπας και ο Κωνσταντίνος Μπέλιος που έλαβαν τον τίτλο του Βαρώνου, ενώ ο Θεόδωρος Καραγιάννης και ο Νικόλαος Δούμπας έγιναν βουλευτές της Αυτοκρατορικής Δίαιτας.

Η μικρή ελληνική εμπορική κοινότητα της Βιέννης αποτέλεσε μια εμπροσθοφυλακή της οικονομικής και πολιτιστικής αναγέννησης του Ελληνισμού. Οι εύποροι Έλληνες έμποροι της παροικίας της Βιέννης δεν απαρνήθηκαν την καταγωγή τους και το θρήσκευμα τους, αλλά χρησιμοποίησαν την περιουσία τους για κοινωφελή κοινωνικά και εθνικά έργα τόσο στην ίδια την Βιέννη όσο και στον Ελλαδικό χώρο. Δείγματα της δραστηριότητας αυτής είναι οι δύο ορθόδοξες εκκλησίες στην Βιέννη αληθινά κομψοτεχνήματα που σώζονται σε άριστη κατάσταση ως σήμερα (εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην οδό Ελλήνων που συσπείρωνε τους Έλληνες Οθωμανούς υπηκόους και η Αγία Τριάδα για τους Έλληνες ή Βλάχους που είχαν λάβει την αυστριακή υπηκοότητα) κι η ίδρυση το 1801 της Ελληνικής Εθνικής Σχολής της Βιέννης με πρώτο δάσκαλο τον Δημήτριο Δάρβαρη η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα. (από τις παραπομπές του βιβλίου μου)

Η Ελληνική Κοινότητα της Βιέννης ήταν μια μεγάλη οικογένεια όπου άνθισαν και διέπρεψαν σημαντικοί άνθρωποι του πνεύματος και της διανόησης. Γνωστότεροι είναι ο Νικόλαος Δούμπας μεγάλος ευεργέτης της πόλης την οποία προίκισε με εξαιρετικά οικοδομήματα όπως το κτίριο της Φιλαρμονικής της, το Αυστριακό Κοινοβούλιο, ο Σίμων Σίνας αλλά και οι δάσκαλοι της Ελληνικής Εθνικής Σχολής της Βιέννης: Θεόκλητος Φαρμακίδης, Ἄνθιμος Γαζής, Κωνσταντίνος Κούμας, Βασίλειος Παπαευθυμίου, Νεόφυτος Δούκας αλλά και ο έμπορος Κυριάκος Πολύζος που κληροδότησε το οίκημα της σχολής. Ακόμη κι ο Χέρμπερτ Φον Κάραγιαν, ο γνωστός μαέστρος ήταν ελληνικής καταγωγής.

Κατανοώ τη σύνδεση στην υπόθεση του βιβλίου σας με την Καλαμάτα, τον τόπο καταγωγής σας, η οποία είναι και ο τόπος καταγωγής των ηρώων σας. Ωστόσο, εντυπωσιάστηκα που αναφέρετε την δική μου γενέτειρα, το Ρέθυμνο, το οποίο οι περισσότεροι τείνουν να αγνοούν όταν αναφέρονται στην Κρήτη, αφού τα πρωτεία έχουν συνήθως τα Χανιά και το Ηράκλειο, ως μεγαλύτερες πόλεις. Εξαιτίας της επανάστασης του 1866 στο Αρκάδι κάνατε αυτή την επιλογή ή για κάποιον άλλον λόγο;

Χαίρομαι που παρατηρήσατε την αναφορά μου αυτή στο Ρέθυμνο. Δεν έγινε άσκεφτα αλλά γιατί οι πρόσφυγες των κρητικών επαναστάσεων ιδιαίτερα μετά το Αρκάδι μετανάστευσαν και στην Μεσσηνία(Φοινικούντα, Μεθώνη και αλλού). Μέσα σε αυτούς τους κατατρεγμένους ήρθαν, απ’ όσο ξέρω, στη Μεσσηνία και οι πρόγονοι της γιαγιάς μου με καταγωγή από το Ρέθυμνο. Θέλησα λοιπόν να αποτυπώσω κι αυτό το κομμάτι της ιστορίας της μεσσηνιακής γης στις αρχές του 20ού αιώνα τιμώντας ίσως, έτσι, και τη μνήμη των Κρητών προσφύγων.

Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάννος υπήρξε δάσκαλος ελληνικών της αυτοκράτειρας Ελισάβετ, της Σίσσυς. Υπήρχε κατά την εποχή εκείνη ελληνική επιρροή στον γερμανικό κόσμο; Μάθαιναν ελληνικά οι Γερμανοί;

Πιστεύω πως ο απόηχος των ανακαλύψεων του Έβανς στην Κνωσσό αλλά και του Σλήμαν στην Τροία επηρέασε αρκετούς φανατικούς της αρχαιότητας να ασχοληθούν με τα ελληνικά. Μεταξύ αυτών ίσως και την Σίσσυ αν και η ίδια για λόγους υγείας διάλεξε την Κέρκυρα για εξοχική της κατοικία. Ο Κων/νος Χρηστομάννος λοιπόν έγινε ο καθηγητής των ελληνικών αλλά και συνοδός της.

Δεν γνωρίζω αν το ρεύμα για την εκμάθηση των ελληνικών ήταν μεγάλο, πέραν των όσων ανακάλυψα στις πηγές μου για τις ανάγκες του μυθιστορήματος.

Ποιες ήταν οι δυσκολίες που συνάντησε ο Χρηστομάννος κατά την κατασκευή του δρόμου στις Δολομιτικές Άλπεις και πώς τις υπερνίκησε;

Οι δυσκολίες ήταν πολλές και δεν περιορίζονταν στην τοπογεωγραφια(έδαφος επικλινές, γκρεμοί και αδιάβατα περάσματα), ενίοτε είχε να αντιμετωπίσει και τις ενστάσεις ή και την αμφιβολία των ντόπιων κοινοτήτων αλλά ακόμη έπρεπε να πείσει και τον αυτοκράτορα. Η χρηματοδότηση των έργων ήταν μεγάλης σημασίας καθώς επίσης και η αναζήτηση του εργατικού δυναμικού το οποίο δεν ήταν πάντοτε εξειδικευμένο αλλά εναλλασσόταν ανάμεσα στις γεωργικές εργασίες και την οδοποιία.

Το πώς τις υπερνίκησε το βρίσκουμε σε αναφορές και πραγματικά αντιλαμβανόμαστε την εφευρετικότητα, την αποφασιστικότητα και την τεράστια θέλησή του να προσφέρει στον τόπο που υπεραγαπούσε. Οι έρανοι, η πώληση έργων ζωγραφικής και εργοχείρων από γυναίκες της περιοχής ήταν ακόμη ένας τρόπος εξεύρεσης πρόσθετων χρημάτων πέραν του επηρεασμού της γνώμης του Αυτοκράτορα, και των πολιτικών παραγόντων. Ιδρύει ενώσεις και συλλόγους θέτοντας τις βάσεις για τους επαγγελματικούς και συνδικαλιστικούς συλλόγους της εποχής. Ακούραστα εργάζεται συντάσσοντας επιστολές και υπομνήματα. Συνεργάζεται με τους καλύτερους μηχανικούς της αυτοκρατορίας.

Θα ήθελα να μου χαρακτηρίσετε με πέντε επίθετα τον Τέοντορ Χρηστομάννο, αν μπορείτε, απ’ όσο γνωρίσατε τον χαρακτήρα του μέσα από τις πράξεις του κατά την έρευνά σας.  Σας ευχαριστώ θερμά!

Οραματιστής, γενναιόδωρος, ανιδιοτελής, αποφασιστικός, θεληματικός.