Γράφει: Αγγελική-Ειρήνη Μήτση

Θεατρικά Βιβλία

«Η Τρικυμία, δράμα εις πράξεις πέντε, Ουϊλιέλμου Σέικσπηρ», είναι η πρώτη αυτοτελής και ολοκληρωμένη μετάφραση αυτού του έργου του Σαίξπηρ στη δημοτική, από τον Ιάκωβο Πολυλά και πραγματοποιήθηκε το 1855! Στη μελέτη του για την «Τρικυμία», ο μεταφραστής αναφέρει: «Ενώ προσφέρω εις τους ομογενείς μου την μετάφρασιν αξιολόγου δράματος του μεγάλου Σαίξπηρ, μου συμφέρει να παρακινήσω τον αναγνώστη να εμβαθύνει εις την ουσία του, ίσως, μαγεμμένος από τα κάλλη της ιδέας, που το ζωογονεί, μου γνωρίση χάρη ότι τον έκαμα μέτοχο του πολύτιμου θησαυρού, και μου συγχωρέση τα πολλά ελαττώματα της μεταφράσεως, έως να κάμη άλλος άλλη καλύτερη».

Δεν τίθεται θέμα καλύτερης μετάφρασης, αλλά διαφορετικής ματιάς στα έργα του Σαίξπηρ, με το πέρασμα των χρόνων. Πόσο ευγενική φυσιογνωμία αποτελεί για τον πρώτο μεταφραστή του έργου ο πρωταγωνιστής Πρόσπερο που «… με άκραν υπομονή επάσχισε να ημερώση την ψυχή του» Κάλιμπαν, του άγριου τέρατος. Στις μέρες μας η ανάγνωση μπορεί να μας οδηγήσει να παρατηρήσουμε έναν Πρόσπερο που δεν δέχεται τη διαφορετικότητα ενός ιθαγενή, αλλά ασκώντας εξουσία επάνω του, προσπαθεί να κατευνάσει τα πάθη του, να τον φέρει στα μέτρα του Δυτικού Κόσμου. Πόσο θεμιτό είναι αυτό στις μέρες μας; Η μετάφραση του Παναγιώτη Κατσώλη πέτυχε να δώσει μια νέα ανάγνωση στο κοινό, με την ευστοχία να χρησιμοποιήσει ελληνικές παροιμίες που έδωσαν εύθυμο τόνο στη ροή του δράματος, και με αυτόν τον τρόπο και μια ευκολότερη κατανόηση των λεγόμενων.

Ο αγαπημένος Βάρδος μας είναι πολυδιαβασμένος από μικρούς και μεγάλους! Στόχος του πάντα να αναδείξει την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης. Και «Η Τρικυμία» αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να παρουσιαστούν οι ανθρώπινες σχέσεις σε όλες τις βαθμίδες εξουσίας ενδοοικογενειακές, κοινωνικές, κυριαρχικές και … πνευματικές.

Η πριγκίπισσα Ελισάβετ και ο Φρειδερίκος παντρεύτηκαν στις 14 Φεβρουαρίου 1613 στο βασιλικό παρεκκλήσι του Παλατιού του Γουάιτχολ. Ο Σαίξπηρ για τη γαμήλια γιορτή ετοίμασε το έργο «Τρικυμία»:

Ο Πρόσπερο, Δούκας του Μιλάνου, προτιμάει να καταγίνεται με την καλλιέργεια του πνεύματος παρά με την άσκηση της εξουσίας. Ασχολείται με μυστικιστικές μελέτες  και αναθέτει, γι' αυτό το λόγο, την διακυβέρνηση του δουκάτου στον αδερφό του, Αντόνιο.  Ο Αδελφός του όμως συνωμοτεί με τον βασιλιά της Νάπολης Αλόνσο, και παίρνει την εξουσία και ένα βράδυ πιάνουν τον Πρόσπερο και την κόρη του Μιράντα και τους βάζουν σ' ένα σαπιοκάραβο αφήνοντάς τους στο έλεος των ανέμων. Οι άνεμοι τους βγάζουν σ' ένα έρημο νησί.

Το θεατρικό ξεκινάει δώδεκα χρόνια αργότερα, περίοδο κατά την οποία ο Πρόσπερο έχει εξελιχθεί σε μεγάλο μάγο, που ελέγχει στοιχεία της φύσης και ξωτικά, όπως το αγαθό πνεύμα Άριελ. Υπηρέτης του Πρόσπερο και της Μιράντα είναι ο Κάλιμπαν, ένας ιθαγενής του νησιού, τον οποίο προσπαθεί να τον εκπολιτίσει.

Ωστόσο, η μοίρα ευνοεί τον Πρόσπερο: όσοι συνωμότησαν εναντίον του για το θρόνο του Μιλάνου θα τύχει να ταξιδέψουν με πλοίο στη θάλασσα κοντά στο νησί. Έπειτα από μια τρικυμία που προκαλεί ο Πρόσπερο με τις μαγικές του δυνάμεις, το καράβι του Αλόνσο βουλιάζει κι όλοι ναυαγούν στο νησί, χωρισμένοι σε μικρές ομάδες, πιστεύοντας ότι όλοι οι υπόλοιποι είναι νεκροί. Εκεί παρασύρονται από τις παραισθήσεις που προκαλεί ο Πρόσπερο και φτάνουν μέχρι την τρέλα, μέχρι που ανακαλύπτουν ότι ο τρόπος που βασανίζονται οφείλεται στο πώς αδίκησαν παλιότερα τον Πρόσπερο. Τελικά καταλήγουν να του επιστρέψουν το Δουκάτο για να τους συγχωρέσει.

Η Μιράντα αρραβωνιάζεται τον Φερδινάνδο, γιο του Αλόνσο, κι ο Πρόσπερο θα επιστρέψει ως Δούκας στο Μιλάνο, αφού πρώτα αποκηρύξει την υψηλή τέχνη της μαγείας και απελευθερώσει τον Άριελ.

Σας παροτρύνουμε στην ανάγνωση θεατρικών έργων. Το θεατρικό έργο προσφέρεται και για ανάγνωση από το ευρύ κοινό:

GUTENBERG, ΚΕΔΡΟΣ, ΑΓΡΑ, ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, ΝΕΦΕΛΗ, ΣΤΙΓΜΗ, ΠΑΤΑΚΗΣ, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, ΔΩΔΩΝΗ και πόσες άλλες εκδόσεις προσφέρουν θεατρικά έργα με ενημερωτικούς προλόγους, με αναλύσεις θεατρολόγων που οδηγούν σε μια βαθύτερη ανάγνωση ενός θεατρικού.

Ο συγγραφέας

Για τον Shakespeare έχουν σημειωθεί σημαντικές εικασίες για το ποια πορτρέτα τον απεικονίζουν, για τις σεξουαλικές και θρησκευτικές του πεποιθήσεις και για το κατά πόσον τα έργα που του αποδίδονται είναι γνήσια ή άλλων συγγραφέων. Είναι ο σημαντικότερος  Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας που έγραψε στην αγγλική γλώσσα και ένας από τους σημαντικότερους δραματουργούς παγκοσμίως, δεξιοτέχνης σε κωμωδία, δράμα και τραγωδία. Έστρεψε το θέατρο στον άνθρωπο και τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις. Συχνά αποκαλείται εθνικός ποιητής της Αγγλίας και "Βάρδος του Έιβον"! Οι Ρομαντικοί αναγνώρισαν την ιδιοφυΐα του και οι Βικτωριανοί τον λάτρεψαν κατά τρόπο που ο Τζορτζ Μπέρναρτντ Σω αποκάλεσε «βαρδολατρεία».

Ο William Shakespeare γεννήθηκε στο χωριό Στράτφορντ-απόν-Έιβον (ή απλά Στράτφορντ) τον Απρίλιο του 1564(;) και πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616(;) σε ηλικία 52 ετών. Κανονικά, η ακριβής ημερομηνία γέννησης παραμένει έως σήμερα άγνωστη. Η μόνη γνωστή πληροφορία που υπάρχει σχετικά είναι πως η βάπτισή του έγινε στις 26 Απριλίου, όπως καταγράφεται στα μητρώα εκκλησίας του Στράτφορντ. Επιπλέον, είναι γνωστό πως την εποχή εκείνη η τελετή της βάφτισης γινόταν λίγες μόνο ημέρες μετά τη γέννηση. Παραδοσιακά έχει επικρατήσει να θεωρείται ως ημερομηνία γέννησης του Σαίξπηρ η 23η Απριλίου, ημέρα του Αγίου Γεωργίου.

Ο William ήταν το τρίτο από τα οκτώ παιδιά και ο μεγαλύτερος επιζών γιος του John Shakespeare, πετυχημένου έμπορου. Η μητέρα του ήταν η Mary Arden, κόρη εύπορης οικογένειας. Ο πατέρας του Σαίξπηρ, συμμετείχε για ένα διάστημα στις δημόσιες υποθέσεις, ασκώντας καθήκοντα δημοτικού συμβούλου και ανήκε στο σωματείο των κατασκευαστών γαντιών. Είχε πολιτικές γνωριμίες και αρκετές φορές διορίστηκε σε ανώτερες θέσεις. Για ένα διάστημα μάλιστα, όταν ο Ουίλλιαμ ήταν 4 ετών, υπήρξε δήμαρχος του Στράτφορντ. Σαν μέλος λοιπόν μίας τόσο εξέχουσας οικογένειας ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ έμαθε από πολύ μικρός να γράφει και να διαβάζει. Σε μικρή ηλικία εγκατέλειψε τη γενέτειρά του, το Στράτφορντ, και πήγε πεζός στο Λονδίνο. Εκεί γνωρίστηκε με μια ομάδα ηθοποιών και άρχισε να δουλεύει μαζί τους. Αγάπησε πολύ το θέατρο και έτσι άρχισε να γράφει θεατρικά έργα.

Στις 28 Νοεμβρίου του 1582 ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ παντρεύτηκε την Αν Χάθαγουεϊ (Anne Hathaway), οκτώ χρόνια μεγαλύτερή του και ήδη τριών μηνών έγκυο όταν παντρεύτηκαν. Ο γάμος τους έγινε στο ναό Grafton κοντά στην πόλη του Statford. Μαζί απέκτησαν τρία παιδιά.

Πολλά έχουν γραφτεί για τις προσπάθειες του Σαίξπηρ να επιβληθεί ως ηθοποιός και συγγραφέας στο Λονδίνο, αλλά ελάχιστα αποδίδουν την πραγματικότητα. Μία ιστορία του 18ου αιώνα φέρει τον Σαίξπηρ να ξεκινά τη θεατρική του καριέρα ως ιπποκόμος που κέρδιζε τα προς το ζην φυλάγοντας τα άλογα των πλούσιων θεατών και των αφεντικών των θεάτρων. Εντούτοις δεν υπάρχει κανένα ιστορικό στοιχείο που να αποδεικνύει ότι ο Σαίξπηρ βρέθηκε σ' αυτή τη θέση. Αντιθέτως, στα 28 του χρόνια ήταν πλέον ένας φτασμένος ηθοποιός. Και ως τα 52 του, που πέθανε, ήταν πάντα δημοφιλής και  περιζήτητος.

Τα σωζόμενα έργα του, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων συνεργασιών, αποτελούνται από περίπου 38 θεατρικά έργα, 154 σονέτα, δύο μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα και πολλά άλλα ποιήματα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και ερμηνεύονται περισσότερο συχνά από τα έργα οποιουδήποτε άλλου θεατρικού συγγραφέα.

Πέθανε στις 3 Μαΐου 1616 (23 Απριλίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο) αφήνοντας πίσω του τη σύζυγό του, τις δύο κόρες του και πολύ μυστήριο!

Η παράσταση

Δεν είναι τόσο η μεταφορά ενός πολυπρόσωπου έργου από 3 ηθοποιούς επί σκηνής που με οδήγησαν να παρακολουθήσω την παράσταση "Η Τρικυμία", όσο ο απολαυστικός τρόπος που ο σκηνοθέτης και μεταφραστής Παναγιώτης Κατσώλης αποδομεί το κείμενο και το μεταφέρει στον θεατή με την καινούρια ματιά του εξερευνητή!

Δράμα ή κωμωδία, το τελευταίο έργου του Σαίξπηρ ή όχι, «Η Τρικυμία» διαπραγματεύεται το θέμα της κατάχρησης της εξουσίας και της αναζήτησής της από όλα τα κοινωνικά στρώματα προς όλα. Η τρικυμία που προκαλεί ο Πρόσπερο για να ναυαγήσει τους εχθρούς του στο ίδιο νησί που είχε ναυαγήσει ο ίδιος και να καταφέρει να επανέλθει στην εξουσία, βγάζει στην επιφάνεια όλες τις ενδόμυχες σκέψεις των ηρώων. Φόβοι και αγωνίες, η αίσθηση του εφήμερου, ο έρωτας των δύο νέων, η μετάνοια, η συγχώρεση και η επιβολή της τάξης, -πνευματικά και υλικά- μας δείχνει την αίσθηση του Υψηλού, του Ηθικά Δίκαιου.

«Ο σκοπός του είναι συνεχώς ιερός, μεταφυσικός, ωστόσο δεν κάνει ποτέ το σφάλμα να μένει για πολύ στα πιο υψηλά σημεία. Ήξερε πόσο δύσκολο είναι για μας να συγχρωτιστούμε με το απόλυτο –γι’ αυτό συνεχώς μας κατεβάζει στη γη», αναφέρει χαρακτηριστικά για τον Σαίξπηρ ο Πήτερ Μπρουκ.

Η σκηνοθεσία του Παναγιώτη Κατσώλη οδηγεί το κοινό σε όλη τη διαδικασία της θεατρικής παράστασης, πάντα με το βλέμμα του καθαρά στη δομή του έργου και ξεκινώντας με τα λόγια του Άμλετ: «Να αρθρώνετε καθαρά παρακαλώ, όπως είπα εγώ τα λόγια μου και σας έδειξα πως ν' ακουμπούν μόλις στην γλώσσα σας οι λέξεις. Όμως αν το στόμα σας έμαθε μόνο να μασάει και όχι να μιλά όπως στους περισσότερους ανθρώπους και σε πολλούς από τους ηθοποιούς μας, καλύτερα τα λόγια να τα πει ο διορισμένος κράχτης. Ούτε να πριονίζετε τον αέρα με τα χέρια σας. Σε όλα να έχετε ένα κράτημα. Να κρατιέστε γερά στον χείμαρρο, την τρικυμία, τον χαλασμό - αν έτσι νιώθετε -του πάθους σας».

Ο Πρόσπερο αποζητά την πνευματική του εξέλιξη και ασχολούμενος με αυτή, χάνει την εξουσία από τον αδελφό του Αντόνιο. Η εκδίκηση που περιμένει να πάρει βασίζεται στο να κάνει τους εχθρούς του να μετανοήσουν για τις πράξεις τους. Ένας τρόπος για να μπορέσει η μετάνοιά τους να έχει ερείσματα είναι να σμίξει την κόρη του με τον γιο του εχθρού του. Έχοντας φτάσει σε ανώτερα πνευματικά επίπεδα, για την ένωση της Μιράντας του με τον Φερδινάνδο, καλεί θεότητες να ευλογήσουν τον γάμο τους. Πολύ εύστοχα ο σκηνοθέτης Κατσώλης Παναγιώτης, εναρμονίζει την εμφάνιση των πνευμάτων-θεοτήτων με τη προβολή Θεατρανθρώπων. Όσες ευχές λένε η Ίριδα, η Δήμητρα, η Ήρα και οι Νύμφες γι’ αυτή την ένωση, τόσες όμορφες συμβουλές ακούμε από τον Κουν, τον Πλωρίτη, τον Ροντήρη και άλλους πνευματικούς ανθρώπους που έχτισαν το Ελληνικό Θέατρο!

3 ηθοποιοί καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης εναλλάσσουν ρόλους, αλλά μένουν και ηθοποιοί που παρακολουθούν το στήσιμο της παράστασης που βλέπει το κοινό. Αυτό καθιστά τον θεατή μάρτυρα μιας παράθεσης Σαιξπηρικού έργου, στην οποία η μαγεία του Πρόσπερο, είναι η μαγεία του ίδιου του Θεάτρου, γιατί «Είμαστε πλασμένοι από την ουσία των ονείρων». Η Ροζαλία Μιχαλοπούλου, ο Χριστόφορος Μπαρμπαγιάννης και ο Παναγιώτης Κατσώλης με τη μουσική του Βάϊου Πράπα και τους φωτισμούς του Δημήτρη Μαλισσόβα, δημιούργησαν τρικυμία, ναυάγιο, ίντριγκες, αερικά, έρωτα, δημιούργησαν Θέατρο και όχι απλά μια παράσταση. Οι ερμηνευτικές γραμμές και οι σκηνοθετικές οδηγίες ισορροπούν το τραγικό με το κωμικό στοιχείο, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού.

Είναι ιδανικό για να το δουν μαθητές και να ενταχθούν σε αυτό το όμορφο παιχνίδι που λέγεται Θέατρο!

Συνομίλησα με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Παναγιώτη Κατσώλη για το Θέατρο, την αγάπη του γι’ αυτό, αλλά και τη διαχωριστική γραμμή που τραβάει ανάμεσα στο σανίδι και τη ζωή. Απολαύστε την κουβέντα μας.

Ταυτότητα Παράστασης

Τρείς ηθοποιοί επί σκηνής. Παίζουν. Η προσπάθεια για επιστροφή στο αυτονόητο. Άνθρωποι, Σχέσεις Και σανίδια. Και φυσικά ο λόγος. Αν πετύχει το παιχνίδι είναι μαγικό. Είναι;

Αντί σκηνοθετικού σημειώματος

Η παράσταση αυτή είναι αφιερωμένη σε έναν άνθρωπο που λίγο γνώριζα και πολύ εκτιμούσα Ήταν κατά τη γνώμη μου μεγάλο κομμάτι από το μέλλον του Ελληνικού Θεάτρου καθώς και μεγάλη ελπίδα τόσο υποκριτικά όσο και, συγγραφικά δυστυχώς η ελπίδα δεν πεθαίνει πάντα τελευταία. Στο Βαγγέλη Ρωμνιό.
– Παναγιώτης Κατσώλης

Συντελεστές:

• Μετάφραση/Σκηνοθεσία: Παναγιώτης Κατσώλης
• Μουσική: Βάιος Πράπας
• Επιμέλεια Κίνησης: Σοφία Καλπενίδου
• Επιμέλεια Φωτισμών: Δημήτρης Μαλισσόβας
• Διαμόρφωση Σκηνικού Χώρου/Κοστούμια: Ο Θίασος
• Βιντεοπροβολές/Teaser/Trailer: Έκτορας Σχηματαριώτης
• Φωτογραφίες: Ναταλία Β.
• Επιμέλεια Κομμώσεων/Μακιγιάζ: Πένυ Μαμμή
• Σχεδιασμός Αφίσας: Ανδρέας Κουτσογιάννης-Αναστασία Πάσσαρη
• Παίζουν: Παναγιώτης Κατσώλης-Ροζαλία Μιχαλοπούλου-Χριστόφορος Μπαρμπαγιάννης

Από 16 Απριλίου έως 29 Μαΐου
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.15
Θέατρο Άβατον (Ευπατριδών 3, Γκάζι - τηλ. :2103412689)
Τιμές Εισιτηρίων: Κανονικό 12 Ευρώ – Μειωμένο 8 Ευρώ – Ατέλειες 5 Ευρώ
Διάρκεια παράστασης: 95 '