Γράφει: Πόπη Ξοφάκη

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε άλμπουμ τού Facebook.

Η «Εταιρεία Συγγραφέων», ο «Κύκλος Ποιητών» διοργάνωσαν στο «Βιβλιοπωλείο Επί Λέξει» εκδήλωση διαμαρτυρίας υπέρ του παλαιστίνιου ποιητή Άσραφ Φαγιάντ ο οποίος έχει καταδικαστεί σε θάνατο από δικαστήριο της Σαουδικής Αραβίας, με την κατηγορία της (θρησκευτικής) αποστασίας. Την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκαν σε όλο τον κόσμο περισσότερες από εκατόν είκοσι αντίστοιχες εκδηλώσεις με τον τίτλο «Εκτελώντας την ελευθερία της έκφρασης» και με σύνθημα, «LIFE & FREEDOM FOR ASHRAF FAYADH».

Συμμετείχαν και διάβασαν ποιήματα:

• Στάθης Γουργουρής, ποιητής & καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Columbia
• Σάρα Θηλυκού, ποιήτρια & μεταφράστρια
• Πέρσα Κουμούτση, συγγραφέας & μεταφράστρια
• Γιώργος Χουλιάρας, ποιητής
• Συγγραφείς - μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων & του Κύκλου Ποιητών

«Αν δεν πιστεύουμε στην ελευθερία της έκφρασης των ανθρώπων που απεχθανόμαστε, τότε δεν πιστεύουμε καθόλου σ' αυτήν». Με τις δύο φράσεις αυτές του Νόαμ Τσόμσκι ξεκίνησε την εκδήλωση η συντονίστρια κα Αγγελική Στρατηγοπούλου, Γραμματέας της Εταιρείας Συγγραφέων και συνέχισε επισημαίνοντας, «Σήμερα, ίσως και αυτή την ώρα, άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο βρίσκονται σε αντίστοιχες αίθουσες σε όλο τον κόσμο, για τον ίδιο σκοπό. Κινδυνεύει να εκτελεστεί εξαιτίας των ιδεών του ένας ποιητής, που ενώ μέχρι πριν από λίγο καιρό δεν γνωρίζαμε καν την ύπαρξή του, μας αποκαλύφθηκε σαν σπουδαίος δημιουργός. Ένας νέος άνθρωπος ο οποίος έκανε το σφάλμα να γράφει ποιήματα που δεν ταίριαζαν με το νόμο της σαρία».

Ολοκλήρωσε την εισαγωγή με μία ευχή, «Μακάρι τα λόγια που θα ακουστούν σήμερα απ' άκρη σ' άκρη του πλανήτη να έχουν τη δύναμη ν' αλλάξουν τη μοίρα του».

Πριν δοθεί ο λόγος στους ποιητές και συγγραφείς, την εκδήλωση χαιρέτησε ο πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων κος Δημήτρης Καλοκύρης, για να εκφράσει και εκείνος με την σειρά του την αγανάκτησή του για την τύχη του Παλαιστίνιου ποιητή.

«Η πολιτική ενδέχεται να επινόησε τη θρησκεία» είπε ο κος Καλοκύρης θίγοντας το θέμα από άλλη γωνία, «Συγκεκριμένα, η Δεξιά εκλαΐκευσε το Θεό, η Αριστερά θεοποίησε το λαό, το Κέντρο επινόησε το περιβάλλον. Ακούγοντας τη λέξη περιβάλλον μου έρχεται στου νου ένα μέρος όπου αυτά που βλέπω δεν μου αρέσουν και αυτά που μου αρέσουν δεν τα βλέπω. Δηλαδή να ελπίζεις για το καλύτερο και να προετοιμάζεσαι για το χειρότερο. Συνεπώς, θέλετε να προστατέψετε το περιβάλλον, εξαφανίστε τις μονοθεϊστικές θρησκείες, ή ακόμα καλύτερα όλες τις θρησκείες. Και η φύση θα ανθίζει εσαεί. Αν το σκεφτείτε, η βάση του προβλήματος είναι κάπου εκεί. Σήμερα θα αναφερθούμε σε μία ακόμα από τις άπειρες διαστάσεις των εκδηλώσεων της εξουσίας, της θρησκείας. Η μυθολογία της θρησκείας δημιουργεί υλικές οντότητες ένθεν και ένθεν που δεν είναι άλλες από τα θύματά της. Στη Δύση τους τελευταίους αιώνες, και λόγω αστικού τοπίου μάλλον, μάθαμε ν' ανεχόμαστε ευγενικά κάθε αλλοπρόσαλλη θρησκευτική ετυμηγορία με συγκαταβατικό χαμόγελο και κυμαινόμενη ανοχή. Κάποτε όμως τα πράγματα ξεπερνούν τα όριά τους. Τα τελευταία χρόνια η ανοχή επίσης τα έχει ξεπεράσει. Είμαστε εδώ απόψε, για να βάλουμε το χέρι στο στόμα του θηρίου, η φωνή μας με το διεθνές PEN και χιλιάδες συγγραφείς απ΄ όλη την Ευρώπη που σήμερα ακριβώς κάνουν αντίστοιχες εκδηλώσεις σ' όλο το κόσμο. Να βοηθήσουμε ένα δημιουργό να συνεχίσει να υπάρχει ελεύθερος. Η ειρωνεία είναι ότι τον έχει καταδικάσει μία χώρα που είναι μέρος του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε., μέλη του οποίου είναι επίσης η Κίνα, η Ρωσία, η Αλγερία και άλλες φιλελεύθερες χώρες».

Ολοκληρώνοντας, ο κο Καλοκύρης σημείωσε, «Η Εταιρεία Συγγραφέων σε συνεργασία με το κύκλο Ποιητών είναι εδώ για να υπερασπιστεί την Ποίηση. Η Ποίηση όσο ακόμα μπορεί να αποτελεί έναν ακόμα ορισμό της Ελευθερίας».

Το λόγο πήρε ο κος Ντίνος Χιώτης, πρόεδρος του Κύκλου των Ποιητών, ο οποίος πήρε την πρόσκληση της εκδήλωσης στα χέρια του, όπου στο πάνω μέρος της εικονιζόταν το πρόσωπο του παλαιστίνιου ποιητή ΑΣΡΑΦ ΦΑΓΙΑΝΤ και είπε συγκινημένος, «Αυτό το κεφάλι κινδυνεύει να κοπεί. Στη Σαουδική Αραβία δεν απαγχονίζουν, αποκεφαλίζουν. Το 2014 αποκεφάλισαν με τη σπάθα σαρανταεφτά ανθρώπους. Ο ΑΣΡΑΦ ΦΑΓΙΑΝΤ είναι κυνηγημένος και από την πατρίδα του, την Παλαιστίνη. Οι ποιητές δεν τα πάνε καλά με την εξουσία και ο Παλαιστίνιος ποιητής είναι ένα λαμπρό δείγμα αυτής της παραμέτρου. Ο Κύκλος Ποιητών χαίρεται πολύ που συνεργάζεται με την Εταιρεία Συγγραφέων, άλλωστε τα πιο πολλά μέλη μας είναι μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων. Πράγματι όπως σας είπαν και οι προλαλήσαντες, παρόμοιες εκδηλώσεις γίνονται σε πολλές χώρες της Ευρώπης ακόμα και στη Λατινική Αμερική. Όλοι ελπίζουμε να σταματήσουμε τη σπάθα που θα κόψει τη ζωή του Παλαιστίνιου ποιητή».

Στη συνέχεια, ο κος Χιώτης διάβασε ένα ποίημα που βρήκε στο διαδίκτυο μεταφράζοντάς το από αγγλικά, «Τι γνώμη έχεις για τις μέρες που συνήθως περνάω χωρίς εσένα, για τα λόγια μου που γρήγορα εξατμίζονται και για το βαρύ πόνο, για τους κόμπους που' γιναν ίζημα στο θώρακά μου σαν ξεραμένα φύκια, ξέχασα να σου πω, πρακτικά μιλώντας, συνήθισα στην απουσία σου και οι ευχές μου έχασαν τον δρόμο προς τις επιθυμίες σου, και η μνήμη μου άρχισε να διαβρώνεται, κι ότι ακόμα κυνηγάω το φως, όχι γιατί θέλω να βλέπω, το σκοτάδι πάντα με τρόμαζε, κι ας το' χω τόσο συνηθίσει».

Η συγγραφέας Αμάντα Μιχαλοπούλου απήγγειλε ένα ποίημα του ΑΣΡΑΦ ΦΑΓΙΑΝΤ, μεταφρασμένο από τον ποιητή Γιώργο Χουλιάρα, «Το μουστάκι της Φρίντα Κάλο», υποστηρίζοντας την προσπάθεια απελευθέρωσης του Παλαιστίνιου ποιητή.

Ο ποιητής και αντιπρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων, Γιώργος Χουλιάρας σχολίασε, «Μεταξύ όσων διαβάζουν και μιλούν απόψε, είναι και η αραβόφωνη Πέρσα Κουμούτση, συγγραφέας και μεταφράστρια, η οποία θα μας εξηγήσει αργότερα ότι το βιβλίο για το οποίο κατηγορούν τον Άσραφ Φαγιάντ είναι ένα βιβλίο που εκδόθηκε στη Βηρυτό το 2008. Είναι ένα βιβλίο που έχει μεταφραστεί στα αγγλικά με τον τίτλο "Instructions within", "Oδηγίες Εντός", όπως λέμε "Οδηγίες Χρήσεως". Σ' ένα μηχάνημα όπως είναι η Ποίηση, που σώζει τη ζωή. Σ' ένα μηχάνημα που οδηγεί επίσης σε κάποιες περιπτώσεις στον αποκεφαλισμό. Η ζωή είναι ένα νεκρό κορμί χωρίς κεφάλι, αν αφαιρεθεί η Ποίηση. Κι αυτός είναι ο λόγος που βρεθήκαμε εδώ. Στο βιβλίο αυτό το οποίο είναι άνω των 200 σελίδων, υπάρχουν κείμενα μεταφρασμένα στα αγγλικά απ' όπου εμείς οι υπόλοιποι, εκτός από τη Πέρσα, τα έχουμε μεταφράσει στα ελληνικά. Είναι ντροπή το ότι δεν έχουμε περισσότερες μεταφράσεις έργων από περιοχές και γλώσσες τόσο γειτονικές όπως τα αραβικά, να μην έχουμε στενότερη επαφή με τη Νότια πλευρά της Μεσογείου. Εκεί βρίσκεται το κλασικό Ισλάμ, οι Άραβες οι οποίοι διέσωσαν τον ελληνικό πολιτισμό σε μια περίοδο που κινδύνευε».

Ο κος Χουλιάρας αναφέρθηκε στο λόγο ίσως που έγινε αιτία να καταδικαστεί ο Άσραφ Φαγιάντ, «Γεννήθηκε στη Σαουδική Αραβία από γονείς Παλαιστίνιους, πρόσφυγες από τη Λωρίδα της Γάζας. Συγκαταλέχθηκε ως πρόσφυγας και αυτός... Το στοιχείο της προσφυγιάς είναι εμβληματικό». Στη συνέχεια περιέγραψε αναλυτικά την καλλιτεχνική εξέλιξή του αλλά και τον τρόπο και τους λόγους που υπαινίχθηκε, μετά από καταγγελία, η Θρησκευτική Αστυνομία της Σαουδικής Αραβίας για να τον συλλάβει και να τον καταδικάσει σε θάνατο μετά από δικαστήρια και εφέσεις, με τη κατηγορία της θρησκευτικής αποστασίας. Δεν θεωρώ ότι είναι τυχαία η επιλογή του προσώπου, εναντίον του οποίου κινήθηκαν αυτές οι διαδικασίες».

«Ζωή και ελευθερία. Για τον Άσραφ Φαγιάντ. Είναι το σύνθημα υπό το οποίο συναντιόμαστε εδώ και άλλοι συγκεντρωμένοι σε εκατόν είκοσι αντίστοιχες εκδηλώσεις σε σαράντα τρεις χώρες. Χωρίς ζωή δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία και το αντίθετο. Ελευθερία της έκφρασης, εξίσου επιγραμματικά, δεν μπορεί να υπάρξει έκφραση χωρίς ελευθερία και το αντίθετο». Έκλεισε απαγγέλοντας το ποίημα του Άσραφ Φαγιάντ με τίτλο, «Μελαγχολία από ζυμάρι».

Η κα Στρατηγοπούλου έδωσε το λόγο στον ποιητή και Καθηγητή Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Columbia και Αντεπιστέλλον μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, κο Στάθη Γουργουρή.

«Ένας άνθρωπος αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό τη σκιά του θανάτου» σημείωσε με τη σειρά του για να τονίσει ακόμα περισσότερο τη σοβαρότητα της εκδήλωσηε. «Ένας άνθρωπος ο οποίος τυχαίνει να είναι ποιητής κατά τα δεδομένα του κόσμου. Επέλεξε να είναι ποιητής κατά τα δικά του δεδομένα και με τις δικές τους επιταγές. Αντιμετωπίζει τον επικείμενο θάνατό του εξαιτίας της ποίησης του. Λέω επικείμενο γιατί κακά τα ψέματα, ότι και να πούμε εδώ, ότι και να συμβεί σήμερα στις τόσες χώρες του κόσμου, ως εκδήλωση διαμαρτυρίας και αλληλεγγύης, είναι ζήτημα να καταφέρει να ανατρέψει την αμείλικτη πραγματικότητα που αντιμετωπίζει ο νεαρός Άσραφ. Μακάρι να διαψευστώ. Αλλά ομολογώ δεν μου φεύγει από το μυαλό η εικόνα ενός ανθρώπου, για τον οποίο ο θάνατος έχει καταστεί άμεσο παρόν. Η αμηχανία μου να συντάξω κάποιο κείμενο για την αποψινή μας εκδήλωση οφείλεται σε αυτή τη σκέψη. Η εικόνα ενός ανθρώπου καταδικασμένου σε θάνατο χωρίς τη δυνατότητα ανατροπής. Παρότι η κατηγορία του Φαγιάντ είναι θρησκευτική, πιστεύω ότι το όλο πλέγμα κατηγορίας και απόφασης είναι παντελώς πολιτικό και δεν νομίζω να διαφωνεί κάποιος. Όταν οτιδήποτε θρησκευτικό ξεφεύγει του χώρου της λατρείας και εμπλέκεται σε χώρο νόμου και δικαίου και συνεπώς αποτελεί βάση άσκησης εξουσίας, τότε γίνεται πολιτικό».

«Ο Άσραφ Φαγιάντ είναι ένας πολιτικός κρατούμενος και αντιμετωπίζει την εκτέλεση όπως έχει συμβεί σε εκατομμύρια ανθρώπους στην ιστορία των κοινωνιών. Γι' αυτό είμαστε εδώ, για να εκδηλώσουμε τη διαμαρτυρία και την αλληλεγγύη μας προς ένα πολιτικό κρατούμενο. Αρκετοί ποιητές έχουν βρεθεί στην ίδια θέση, του πολιτικού κρατούμενου». Στη συνέχεια ο κος Γουργουρής ανέφερε σαν παράδειγμα την εκτέλεση ενός Αφρικανού ποιητή Μπέντζαμιν Μολόιζε με απαγχονισμό, ο οποίος πριν την εκτέλεσή του έγραψε το ποίημα, «Τη θύελλα της καταπίεσης θα ακολουθήσει η βροχή του αίματός μου, είμαι περήφανος που χάρισα τη ζωή μου, τη μόνη δική μου ζωή».

«Αυτοί οι ποιητές που γράφουν επί ποινή θανάτου, ξέρουν να πεθαίνουν. Ξέρουν ότι την ποίησή τους δεν μπορεί να την εξαφανίσει καμία εξουσία η οποία κατά τα άλλα καταφέρνει να εξοντώσει την ανθρώπινη ύπαρξή τους». Επισήμανε στη συνέχεια τα βασικά στοιχεία της έννοιας «ελευθερία έκφρασης και λόγου» αναφερόμενος και στα γεγονότα της Γαλλίας. Ολοκληρώνοντας, διάβασε επίκαιρο ποίημα με ομοιότητες και με τη δική μας κατάσταση το οποίο «φέρνει στην επιφάνεια και το γεγονός ότι ο Φαγιάντ είναι Παλαιστίνιος, δηλαδή άνθρωπος κατ' εξοχήν άπατρις. Πρόσφυγας από μια κοινωνία που θεωρείται ότι δεν υπάρχει καν στον παγκόσμιο χάρτη. Το ποίημα έχει τον τίτλο, "Ο τελευταίος της σειράς απόγονος των προσφύγων"».

Η ποιήτρια Πέρσα Κουμούτση εξέφρασε τη ευχαρίστησή της που συμμετέχει σ' αυτή την ανθρωπιστική εκδήλωση. Σημείωσε το γεγονός ότι και εκείνη δεν είναι πολύ αισιόδοξη για το θετικό αποτέλεσμα αυτής της κινητοποίησης αλλά «Η ΕΛΠΙΔΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ».

Ξεκίνησε απαγγέλοντας το ίδιο ποίημα με τον κο Γουργουρή αλλά στα αραβικά. Παράλληλα με την απαγγελία της κας Κουμούτση στα αραβικά, το ίδιο ποίημα απήγγειλε και ο κος Γουργουρής στα ελληνικά.

Τη σκυτάλη της υποστήριξης πήρε η ποιήτρια κα Σάρα Θηλυκού, η οποία απήγγειλε ποιήματα του Άσραφ Φαγιάντ σε δική της μετάφραση. Πριν ξεκινήσει την απαγγελία είπε δυο λόγια για την ελευθερία της έκφρασης, «Ο όρος της "ελευθερίας της έκφρασης" μου φαίνεται ως πλεονασμός. Η έκφραση είτε είναι ελεύθερη είτε απλώς δεν υφίσταται. Ο Βούλγαρος σκηνοθέτης Ανατόλι Βασίλιεφ πριν από αρκετά χρόνια, είχε αποδοκιμαστεί έντονα στην Επίδαυρο γιατί είχε ανεβάσει μια πολύ "παγκοσμιοποιημένη" Μήδεια, όπως την είχαν χαρακτηρίσει. Απολογούμενος σε μία συνέντευξή του είχε δηλώσει πως, "Η τέχνη για να υπάρξει πρέπει να παραβιάζει το ιερό, αλλιώς η τέχνη θα πεθάνει"».

Η κα Θηλυκού έθεσε το ερώτημα, «Πως όμως μπορούμε να καταφέρουμε να παραβιάζουμε το ιερό χωρίς να γινόμαστε οι ίδιοι ανίεροι; Ο Πλάτων πίστευε πως η τέχνη είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήνουμε στα χέρια των καλλιτεχνών, η σύνθεση των έργων τέχνης πρέπει να επιβλέπεται από το νομοθέτη, ο ποιητής πρέπει να υποβάλλει τα έργα του σε λογοκριτές, οι κανόνες αφού θεσπίζονται δεν πρέπει να παραβιάζονται, η καινοτομία τιμωρείται. Ο Αριστοτέλης από την άλλη μας είπε ότι δεν χρειάζεται ηθική λογοκρισία παρά μόνο η αισθητική. Αν ένα έργο διαθέτει αισθητική αρτιότητα τότε αυτή συμπίπτει με την ηθικότητα».

Ανέφερε την προσωπική της εμπειρία όπου έθεσε στους μαθητές της τής Γ' Λυκείου το ερώτημα, αισθητικής ή ηθικής κρίσης και της απάντησαν ότι «Μπορούμε να πούμε ότι ένα έργο τέχνης έχει ηθικά στοιχεία, αλλά μέχρι εκεί, δεν πρέπει να το κρίνουμε ηθικά. Η ασθητική αξιολόγηση είναι πιο εύκολη ενώ η ηθική είναι πιο βαθιά. Μέσα από την ελευθερία της έκφρασής μας δεν πρέπει να προσβάλλουμε τους άλλους» και προσθέτει η ίδια, «Η ελευθερία της έκφρασης δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για να λοιδορεί η Δύση τα ιερά και τα όσια της Ανατολής....Είναι πιο εύκολο να σκιαγραφούμε την Ανατολή, ως πιο ανελεύθερη, απ' το να κάνουμε διαπιστώσεις σχετικά με τις δικές μας εμμονές στη Δύση, την εμμονική σχέση δηλαδή που έχουμε πολλές φορές με την ελευθερία, την έκφραση, τα δικαιώματα κτλ.».

Η κα Θηλυκού αναφέρθηκε και σε παλαιότερα παραδείγματα αντιπαραθέσεων μεταξύ Ισλάμ -σοφιστών... Καζαλί και Ρουμί, το απώγειο της ποίησης του σοφισμού... Γεφύρωση χάσματος ανάμεσα στην παραδοσιακή ορθόδοξη διδασκαλία του Ισλάμ και το σοφισμό. Επίσης αναφέρθηκε σ' ένα site του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας Βερολίνου σχετικά με δύο κείμενα του Εκμπάλ Αχμάντ και του Έντουαρντ Σάιντ σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης. Έκλεισε με μια ανάμνηση από τα φοιτητικά της χρόνια στη Θεολογική Σχολή, «Τους μουσουλμάνους με τα χαλάκια τους που έρχονταν να προσευχηθούν κάθε Παρασκευή σε αίθουσα που τους παραχωρούσε η Σχολή για το σκοπό αυτό. Σήμερα, παρά τις αντιδράσεις, και με τη βοήθεια του κου Σταμούλη, προέδρου, η Σχολή πέτυχε την έγκριση του προγράμματος Ισλαμικών Σπουδών από το νέο έτος». Ολοκλήρωσε μ' ένα στίχο της Ιρανής ποιήτριας Φορούχ, «Εκείνες οι μέρες πέρασαν, εκείνες οι ωραίες μέρες. Εύχομαι για το Φαγιάντ, και για όλους μας άλλωστε τις καλύτερες». Απήγγειλε ποιήματα από τη συλλογή «Ποιήματα που προκαλούν» μεταφρασμένα στα ελληνικά, παράλληλα με την κα Κουμούτση που τα απήγγειλε στα αραβικά.

Η ποιήτρια Ελένη Λιντζαροπούλου απήγγειλε ένα ποίημα που έγραψε η ίδια για τον Παλαιστίνιο ποιητή Άσραφ Φαγιάντ.

Η συγγραφέας και μεταφράστρια κα Πέρσα Κουμούτση έκανε μια σύντομη αναδρομή στην εξέλιξη της ποίησης τα τελευταία χρόνια και διάβασε κείμενό της για την υπόθεση Φαγιάντ ενώ απήγγειλε ποιήματά του σε δική της μετάφραση. «Ο Άσραφ Φαγιάντ έτυχε να γεννηθεί και να έχει την υπηκοότητα της Σαουδικής Αραβίας. Στα ποιήματά του εκφράζει τους προβληματισμούς της γενιάς του, τους φόβους, την αγανάκτηση και οργή για την αδικία και τον εκφυλισμό, την ταπείνωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Για όλα αυτά βρίσκεται αντιμέτωπος μ' ένα ατιμωτικό θάνατο. Η κριτική αυτή του Φαγιάντ υπερβαίνει τα όρια της χώρας του και του αραβικού κόσμου. Υπογραμμίζει με δεικτικό επαναστατικό τρόπο τα κακώς κείμενα της εποχής μας και την αδυναμία του σύγχρονου ανθρώπου να τα αντιπαλέψει. Κάθε ενότητα αποκαλύπτει εκφάνσεις του κοινωνικού και προσωπικού, ακόμα και πολιτικού βίου και τον προβληματισμό ενός νέου Άραβα δημιουργού που πασχίζει ν' αντέξει αλλά και να εξωθήσει όλα τα δεινά που του επιβλήθηκαν απ' όλες τις πλευρές. Και από την εγχώρια εξουσία αλλά και από τη διεθνή. Χρησιμοποιεί πολύ στα ποιήματά του τις λέξεις νερό, ποτάμι, ριπαρότητα, μόλυνση, βρωμιά. Είναι ένα στοιχείο που δείχνει την επιθυμία για κάθαρση και λύτρωση. Η ειρωνεία της όλης υπόθεσης, μπορεί τη συγκεκριμένη λύτρωση και κάθαρση να την επιφέρει με το θάνατό του». Η κα Κουμούτση έκλεισε απαγγέλοντας άτιτλα ποιήματα του Φαγιάντ πρώτα στα αραβικά και μετά στα ελληνικά!

Και ως Bookia ευχόμαστε αίσια έκβαση στην υπόθεση του ποιητή Άσραφ Φαγιάντ.