Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Ο Γιάννης Ζυγούλης (τα βιβλία στην Πολιτεία) γεννήθηκε στη Στυλίδα Φθιώτιδος και τα τελευταία χρόνια ζει στο Ηράκλειο της Κρήτης. Είναι επαγγελματίας δημοσιογράφος και μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ). Έχει εργαστεί ως ρεπόρτερ στις εφημερίδες Καθημερινή και Νέα Μεσημβρινή, στο περιοδικό ΕΝΑ και στους ραδιοφωνικούς σταθμούς Σκάι και Flash. Επίσης διετέλεσε επί σειρά ετών αρχισυντάκτης ύλης στην εφημερίδα Ημερησία. Είναι μέλος του Ομίλου Φθιωτών Λογοτεχνών και Συγγραφέων.

Έχει συγγράψει ως τώρα 3 ιστορικά μυθιστορήματα (Μασάντα, εκδόσεις 24 γράμματα, 2020, Τευτομπούργκ, ιδιωτική έκδοση, Ηράκλειο Κρήτης, 2022, Μίλατος (παραγγελία), εκδόσεις Όστρια, 2023), καθώς και ένα εγχειρίδιο για τη χρήση της ελληνικής γλώσσας (Οδηγίες χρήσεως της ελληνικής γλώσσας (παραγγελία), εκδόσεις Ενάλιος, 2020).

Στο Bookia μας μίλησε για το σύνολο του έργου του.

Κύριε Ζυγούλη, η συγγραφή τριών, μέχρι τώρα, ιστορικών μυθιστορημάτων αποδεικνύει την καλή σας σχέση με την Ιστορία. Διαβάζετε Ιστορία και ιστορικά μυθιστορήματα; Αν ναι, θα ήθελα  να μου πείτε ποιες είναι οι αγαπημένες σας χρονικές περίοδοι και γιατί;

Κυρία Σαραντινού, τα τρία ιστορικά μυθιστορήματα που αναφέρατε είναι τα …τυχερά, αυτά που έχουν εκδοθεί. Έχω ακόμη τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα, ολοκληρωμένα αλλά εν αναμονή, στο συρτάρι.

Ναι, διαβάζω Ιστορία. Για την ακρίβεια, από τα σχολικά μου χρόνια διάβαζα σχεδόν μόνο Ιστορία και ιστορικά μυθιστορήματα κι έβλεπα ταινίες εποχής. Τότε, ως παιδί, η Ιστορία μου έδινε μια συναρπαστική διέξοδο για να φανταστώ άγνωστους κόσμους και να κάνω ατέλειωτα ταξίδια με τη σκέψη. Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι  η γνώση της Ιστορίας είναι δύναμη στα χέρια των ανθρώπων. Διότι η ρεαλιστική ερμηνεία του παρελθόντος είναι προϋπόθεση για την κατανόηση του παρόντος και την πρόβλεψη του μέλλοντος.

«Αγαπημένη» ιστορική περίοδος είναι αυτή που μου προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες να ερευνήσω και να ταξιδέψω με τη φαντασία. Μου αρέσει η Αρχαία Ελλάδα και η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου καθώς επίσης και η Βυζαντινή περίοδος αλλά και άλλες. Αν έπρεπε να επιλέξω μόνο μια ιστορική περίοδο, θα έλεγα τη Ρωμαϊκή.

Δύο από τα μυθιστορήματά σας διαδραματίζονται στην αρχαία Ρώμη, ένα θέμα σχεδόν άγνωστο για τους περισσότερους Έλληνες. Πείτε μου, τι είναι αυτό που σας γοητεύει στην αρχαία Ρώμη;

Έχετε δίκιο, η Ρωμαϊκή περίοδος με συναρπάζει. Διαβάζω για την αρχαία Ρώμη από τότε μου ήμουν μαθητής του δημοτικού και φυσικά φανταζόμουν τη Ρώμη ως έναν κόσμο εξωτικό και μαγικό. Ουσιαστικά τότε ανακάλυψα ότι μου αρέσει η Ιστορία. Στα επόμενα χρόνια οι παιδικές φαντασιώσεις ενισχύθηκαν με δεκάδες βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες. 

Σήμερα, οι παιδικές αναμνήσεις δε χάνονται ωστόσο έχω συσσωρεύσει γνώσεις και αντιμετωπίζω τη Ρωμαϊκή περίοδο κάπως πιο ρεαλιστικά. Και γι’ αυτό κλείνω την απάντησή μου με την υπενθύμιση ότι όταν κατέρρευσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο πολιτισμένος κόσμος μπήκε στην περίοδο του Μεσαίωνα. 

Το πιο πρόσφατο ιστορικό σας μυθιστόρημα με τον τίτλο «Μίλατος» εξετάζει τη σφαγή που έλαβε χώρα εκεί το 1823 στο πλαίσιο του ξεσπάσματος  της Ελληνικής Επανάστασης στην Κρήτη. Πείτε μας δυο λόγια για το άγνωστο αυτό, για τους μη Κρητικούς, επεισόδιο της Ελληνικής Επανάστασης.

Είναι, όπως είπατε, άγνωστο γεγονός και το μυθιστόρημά μου είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής στους άγνωστους ήρωες που μαρτύρησαν εκεί.

Στις αρχές του 1823 ο Αιγυπτιακός στρατός υπό τον Χασάν πασά, έκαψε το Οροπέδιο Λασιθίου και στη συνέχεια κατέβηκε στην επαρχία Μεραμπέλλου. Λεηλάτησε τη Νεάπολη και την Ελούντα κι αμέσως μετά κινήθηκε δυτικά. Στο πέρασμά του, οι  Έλληνες των γύρω περιοχών εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και έτρεχαν  προς κάθε κατεύθυνση για να σωθούν. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Μιλάτου μαζί με πρόσφυγες του Οροπεδίου, βρήκαν καταφύγιο σε μια σπηλιά κοντά στο χωριό, στο «σπήλιο του Ραπά». Ο αριθμός των αμάχων αναφέρεται στις πηγές από 2.000 έως 3.700 γυναικόπαιδα και γέροντες. Μαζί τους βρέθηκαν και λίγοι ένοπλοι που υπολογίζονται από 150 έως 300. Όμως κάποιος Μουσουλμάνος κάτοικος της περιοχής, κατέδωσε στους Αιγυπτίους το καταφύγιο των Χριστιανών και ο στρατός του Χασάν πασά πολιόρκησε το Σπήλαιο. Το δράμα των προσφύγων άρχισε στις 3 Φεβρουαρίου 1823 και τελείωσε στις 15 του ίδιου μήνα. Σ' αυτές τις ημέρες οι υπερασπιστές του Σπηλαίου απέκρουσαν αλλεπάλληλες εφόδους των Αιγυπτίων οι οποίοι κουβάλησαν ακόμα και κανόνια για να κάμψουν την άμυνα των Ελλήνων. Στο τέλος, οι Αιγύπτιοι άναψαν φωτιά στην είσοδο του Σπηλαίου με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί αποπνικτική ατμόσφαιρα εντός της σπηλιάς και οι πολιορκημένοι αναγκάστηκαν να πραγματοποιήσουν έξοδο.

Ακολούθησε λουτρό αίματος καθώς σφαγιάστηκαν επί τόπου οι ένοπλοι, οι ιερείς, οι γέροντες και τα μωρά. Οι νεότεροι και υγιείς αιχμαλωτίστηκαν και κατέληξαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

Ασφαλώς πρόκειται για τραγική ιστορία, ένα έγκλημα πολέμου σε βάρος αμάχων. Όμως υπάρχει και κάτι ακόμα. Γνωρίζουμε από τις πηγές ότι ο Αιγυπτιακός στρατός, κατά τις επιχειρήσεις του, κακοποιούσε και σκότωνε τους Χριστιανούς ενώ τους Μουσουλμάνους δεν τους πείραζε. Ξέρουμε επίσης ότι η διαδικασία αλλαγής θρησκεύματος ήταν απλή και σύντομη. Οι άνθρωποι που θυσιάστηκαν στο Σπήλαιο της Μιλάτου θα μπορούσαν να αλλάξουν την ταυτότητά τους και το θρήσκευμά τους και με αυτόν τον τρόπο να σωθούν. Όμως δεν το έκαναν κι αυτή η επιλογή, κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι εξ’ ορισμού ηρωική. 

Σήμερα, το Σπήλαιο της Μιλάτου είναι ανοιχτό και επισκέψιμο και αναδύει ακόμα μια ιδιότυπη αύρα ηρωισμού. Αν βρεθείτε στο Λασίθι, βρείτε λίγο χρόνο να το επισκεφθείτε. Δε θα το μετανιώσετε…

Ποια σχέση πιστεύετε ότι έχει το ελληνικό κοινό με την Ιστορία; Διαβάζει εύκολα ένα βιβλίο που αφορά ιστορικά γεγονότα που δεν έχουν άμεση σχέση με την Ελλάδα ή προτιμά να διαβάζει για θέματα καθαρά ελληνικά;

Δυστυχώς κυρία Σαραντινού, η άποψή μου είναι ότι στη χώρα μας λίγοι άνθρωποι διαβάζουν Ιστορία και ουδείς διδάσκεται από αυτή. Επίσης, πολλοί συμπολίτες μας διαβάζουν Ιστορία αποσπασματικά και από αναξιόπιστες πηγές του διαδικτύου. 

Ωστόσο, η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος είναι σε άλλη κατηγορία. Το ιστορικό μυθιστόρημα και οι ταινίες με ιστορικό περιεχόμενο έχουν σαφώς μεγαλύτερη απήχηση στο ελληνικό κοινό από την επιστήμη της Ιστορίας. Η ιστορική μυθοπλασία είναι φυσικά η  εύπεπτη εκδοχή της Ιστορίας αλλά αυτό δεν είναι τόσο κακό όσο ακούγεται. Αντίθετα, είναι λογικό και θεμιτό οι άνθρωποι να αναζητούν την τέρψη της Λογοτεχνίας μαζί με τη γνώση της Ιστορίας. Αρκεί ο συγγραφέας να έχει κάνει σοβαρή έρευνα…

Στο δεύτερο ερώτημά σας, η προφανής απάντηση είναι ότι οι Έλληνες προτιμούν την ελληνική θεματολογία. Ωστόσο, όλοι έχουμε διαβάσει Ουγκώ και Ντοστογιέφσκι. Ενώ τα τελευταία χρόνια το ελληνικό κοινό έχει υποδεχθεί κι έχει αγαπήσει τα έργα του Μανφρέντι, του Πρέσσφιλντ, του Γουίλμπουρ Σμιθ και πολλών άλλων σπουδαίων συγγραφέων. Νομίζω ότι οι αναγνώστες έχουν ένστικτο κι αναγνωρίζουν τα αξιόλογα λογοτεχνικά έργα. Κι όταν ένα έργο είναι αξιόλογο τότε η «ελληνική θεματολογία» γίνεται δεύτερο ή τρίτο κριτήριο επιλογής.

Πώς καταλήξατε στη συγγραφή του εγχειριδίου σας για την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας, του μοναδικού σας πονήματος που δε σχετίζεται με την Ιστορία; Ποια ήταν η αφορμή για τη συγγραφή του;

Η συγγραφή αυτού του βιβλίου άρχισε τυχαία πριν από 30 χρόνια. Τότε εργαζόμουν στο τμήμα ύλης της Ημερησίας, στην αρχή ως συντάκτης και αργότερα ως αρχισυντάκτης. Το πρώτο και βασικότερο καθήκον που έχει το τμήμα ύλης είναι να κάνει επιμέλεια στα κείμενα της εφημερίδας ώστε να προστατεύει τους συναδέλφους – ρεπόρτερ από αστοχίες, λάθη και… γκάφες. Έτσι λοιπόν, κάθε φορά που εντόπιζα μια λανθασμένη έκφραση -για να τη θυμάμαι- τη σημείωνα σε ένα μπλοκάκι. Κάτι σαν προσπάθεια επαγγελματικής αυτοβελτίωσης. Αργότερα πήρα ένα τετράδιο, στη συνέχεια ένα μεγαλύτερο τετράδιο και στο τέλος χρησιμοποίησα τον υπολογιστή μου.  Και χωρίς να το καταλάβω δημιούργησα μια μικρή συλλογή με τα πιο συχνά λάθη στη χρήση της ελληνικής γλώσσας.

Όταν εγκαταστάθηκα στο Ηράκλειο, πρότεινα στο Επιμελητήριο Ηρακλείου ένα σεμινάριο 20 ωρών με αυτό το θέμα. Το Επιμελητήριο δέχθηκε αλλά δυστυχώς δε βρέθηκαν ενδιαφερόμενοι να το παρακολουθήσουν και τελικά το σεμινάριο ακυρώθηκε. Όμως εγώ είχα ήδη εργαστεί -επί μακρόν- για να ταξινομήσω και να ετοιμάσω το υλικό του σεμιναρίου. Και τότε σκέφτηκα να το εκδώσω με τη μορφή βιβλίου. 

Πόση έρευνα απαιτείται προκειμένου να γράψει κάποιος ένα ιστορικό μυθιστόρημα; Εσείς διαβάζετε προτού αρχίσετε τη συγγραφή ή συγγράφετε παράλληλα με τη μελέτη σας;

Όταν λέμε «έρευνα» οι περισσότεροι σκεφτόμαστε τα μεγάλα και σημαντικά γεγονότα στρατηγικής σημασίας. Όμως κυρία Σαραντινού, τις μεγάλες μάχες καθώς και τα κομβικής σημασίας πολιτικά γεγονότα, τα γνωρίζουμε όλοι. Είτε τα έχουμε διδαχθεί στο σχολείο, είτε είναι εύκολο να συλλέξουμε πληροφορίες. Και στο κάτω κάτω της γραφής πόσο δύσκολο είναι να εντοπίσουμε ένα βιβλίο για τη μάχη του Μαραθώνα, την Άλωση της Κωνσταντινούπολης ή την πολιορκία του Χάνδακα;

Το δύσκολο κομμάτι της έρευνας είναι οι λεπτομέρειες που συνθέτουν την καθημερινότητα των πρωταγωνιστών. Τα «ασήμαντα» στοιχεία που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την αληθοφάνεια της υπόθεσης και των χαρακτήρων. Για παράδειγμα, είναι λογικό ο πρωταγωνιστής να επιθυμεί να αγοράσει ένα άλογο ή αυτή η αγορά ήταν απαγορευτική για την κοινωνική του τάξη; Είναι αληθοφανές η πρωταγωνίστρια να πάει σε έναν έμπορο και να αγοράσει ένα φόρεμα ή δεν υπήρχαν καταστήματα που πωλούσαν φορέματα; Τέτοιες λεπτομέρειες είναι τα ήθη της εποχής, το ντύσιμο, η διατροφή,  οι κοινωνικές συνήθειες, η αξία των χρημάτων, ακόμα και η ονοματοδοσία  των ηρώων. Φυσικά, όλα αυτά τα στοιχεία ο συγγραφέας δε χρειάζεται να τα γράψει αλλά είναι απολύτως δεσμευτικό να τα γνωρίζει. Έτσι ώστε οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος να συμπεριφέρονται φυσιολογικά. Γι’ αυτό η έρευνά μου ολοκληρώνεται  πριν τη συγγραφή του βιβλίου αλλά και πριν από το τελικό «κλείδωμα» της πλοκής.

Θα ήθελα να μου αναφέρετε ποια θεωρείτε εσείς ότι είναι τα απαραίτητα στοιχεία για τη συγγραφή ενός επιτυχημένου ιστορικού μυθιστορήματος.

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα θα πρέπει να είναι «μυθιστόρημα» αλλά κυρίως θα πρέπει να είναι «ιστορικό». Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι η ιστορική έρευνα διότι από εκεί ξεκινά το «χτίσιμο» της υπόθεσης. Ξέρετε, οι αναγνώστες -μετά από λίγο καιρό- συνήθως ξεχνούν την υπόθεση αλλά θυμούνται τους ολοκληρωμένους χαρακτήρες. Στο ιστορικό μυθιστόρημα ο άρτιος χαρακτήρας πρέπει να είναι γέννημα θρέμμα της εποχής του. Αν δεν είναι, τότε το μυθιστόρημα μετακινείται στη λογοτεχνία του φανταστικού. Αλλά και η πλοκή θα πρέπει να αποπνέει άρωμα εποχής και ο αναγνώστης θα πρέπει να μπορεί να φανταστεί τον περιβάλλοντα χώρο. Και τέλος ο συγγραφέας θα πρέπει να σεβαστεί την Ιστορία και να μην αλλοιώσει τα ιστορικά γεγονότα. Το θεμιτό κατά την άποψή μου είναι η Ιστορία να τροφοδοτεί τον μύθο και ο μύθος να μην παρεμβαίνει στην Ιστορία.