Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Στρασβούργο/Θεσσαλονίκη, 05 Μαρτίου 2024

Οι παράνομες εφαρμογές κατασκοπευτικού λογισμικού (spyware) εναντίον δημοσιογράφων, η χρήση καταχρηστικών αγωγών εναντίον δημοσιογράφων για να παρεμποδίσουν το ερευνητικό τους έργο και η επισφαλής κατάσταση πολλών εξόριστων δημοσιογράφων, ιδίως από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, είναι μερικές από τις κύριες ανησυχίες που εκφράστηκαν από τους συνεργαζόμενους οργανισμούς στην Πλατφόρμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προώθηση της προστασίας της δημοσιογραφίας και της ασφάλειας των δημοσιογράφων στην ετήσια έκθεσή τους για το 2024.

Δημοσιεύτηκε με τίτλο «Ελευθερία του Τύπου στην Ευρώπη: Ώρα για αλλαγή», η έκθεση αξιολογεί τα κύρια ζητήματα που υπονομεύουν την ελευθερία του Τύπου – συμπεριλαμβανομένων των απειλών και των εκφοβισμών, των κρατήσεων, της περιοριστικής νομοθεσίας, των καταχρηστικών μηνύσεων, της αιχμαλωσίας των μέσων ενημέρωσης και της επίθεσης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης – και διατυπώνει συστάσεις για την αντιμετώπισή τους.

Το 2023, οι εταίροι της πλατφόρμας δημοσίευσαν 285 ειδοποιήσεις για σοβαρές απειλές ή επιθέσεις κατά της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη σε σύγκριση με 289 ειδοποιήσεις το 2022. Αν και το 2023 ο αριθμός των δημοσιογράφων που σκοτώθηκαν και η βία στο δρόμο εναντίον τους μειώθηκε, οι ειδοποιήσεις στην πλατφόρμα δείχνουν μια αυξανόμενη ποικιλομορφία απειλών, πιέσεων και περιορισμών υπό τους οποίους οι δημοσιογράφοι πρέπει να κάνουν τη δουλειά τους.

Για τη δημοσίευση της έκθεσης, η Γενική Γραμματέας Marija Pejčinović Burić είπε:

«Η έκθεση της πλατφόρμας για την ασφάλεια των δημοσιογράφων δείχνει τους αυξανόμενους κινδύνους και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι και τα μέσα ενημέρωσης στην Ευρώπη. Χρειαζόμαστε αποφασιστική δράση από τα κράτη για την προστασία των δημοσιογράφων και την αντιμετώπιση των απειλών κατά της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, όπως οι καταχρηστικές αγωγές και η παράνομη παρακολούθηση. Για να ενισχύσουν την ασφάλεια των δημοσιογράφων, τα κράτη μέλη μας θα πρέπει να επιδείξουν ισχυρή δέσμευση για τον σεβασμό των προτύπων ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και να προωθήσουν την εκστρατεία του Συμβουλίου της Ευρώπης ‘Οι δημοσιογράφοι έχουν σημασία’ σε εθνικό επίπεδο».

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και η ψηφιακή ασφάλεια των δημοσιογράφων συνεχίζουν να απειλούνται από τη συνεχή χρήση τεχνολογίας spyware για την παρακολούθηση δημοσιογράφων και παραγόντων των μέσων ενημέρωσης, ενώ η απόδοση ευθυνών για τις αναφερόμενες καταχρήσεις εξακολουθεί να αποφεύγεται.

Επισημαίνει επίσης τον άνευ προηγουμένου αριθμό εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης στην Ευρώπη – από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία ειδικότερα – που οδηγούνται στην εξορία στο εξωτερικό λόγω του σωματικού κινδύνου για τη ζωή και την ελευθερία τους, της νομικής δίωξης, των απειλών και του εκφοβισμού, που συχνά συνεχίζονται και μετά στην εξορία εναντίον των ίδιων και των οικογενειών τους.

Μια άλλη τάση που επισημαίνεται στην έκθεση είναι ότι η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης παρεμποδίζεται από καταχρηστικές νομικές ενέργειες, συμπεριλαμβανομένων των Στρατηγικών Αγωγών κατά της Συμμετοχής του Κοινού (SLAPPS), που ξεκινούν από πολιτικούς και επιχειρηματικούς παράγοντες με βάση την εθνική νομοθεσία για την προστασία της φήμης, με στόχο την παρενόχληση δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης από την έκθεσή τους σε ποινικές καταδίκες, την καταβολή υψηλών αποζημιώσεων για ζημιές και βαριά πρόστιμα.

Το 2023, ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας συνέχισε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και στην ασφάλεια των δημοσιογράφων. Δύο δημοσιογράφοι - ο Bohdan Bitik και ο Arman Soldin - σκοτώθηκαν ενώ έκαναν ρεπορτάζ στην Ουκρανία και αρκετοί άλλοι δημοσιογράφοι τραυματίστηκαν. Ένας άλλος εργαζόμενος στα ΜΜΕ, ο φύλακας ασφαλείας Παλ Κόλα, σκοτώθηκε σε επίθεση στον τηλεοπτικό σταθμό Top Channel στην Αλβανία.

Στις 31 Δεκεμβρίου 2023, 59 δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης βρίσκονταν υπό κράτηση σε κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης - συμπεριλαμβανομένων των ουκρανικών εδαφών που κατέχονται από τη Ρωσία - και 65 στη Ρωσία και τη Λευκορωσία, όπου η καταστολή των ανεξάρτητων δημοσιογράφων εντάθηκε. Η Ρωσία επέστρεψε στην πρακτική της θεσμοθετημένης ομηρίας συλλαμβάνοντας τους Αμερικανούς δημοσιογράφους Evan Gershkovich και Alsu Kurmasheva.

Το 2023, πέντε υποθέσεις ατιμωρησίας για δολοφονίες δημοσιογράφων προστέθηκαν στην Πλατφόρμα, αυτές που αφορούν τους Σωκράτη Γκιόλια και Γιώργο Καραϊβάζ (Ελλάδα), τον Άλεξ Μπιάμπενιν (Λευκορωσία), τον Μίλαν Πάντιτς (Σερβία) και τον Γιούρι Στσεκοκίχιν (Ρωσία). Μέχρι το τέλος του έτους, υπήρξαν 30 ειδοποιήσεις για ατιμωρησία δολοφονίας που αφορούσαν 49 εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης που δραστηριοποιούνται στην πλατφόρμα. Η υπόθεση του Ουκρανού δημοσιογράφου Βιάτσεσλαβ Βερέμι έκλεισε.

Στην έκθεση, οι εταίροι εκφράζουν την υποστήριξή τους στην Εκστρατεία του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων «Journalists Matter», που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2023 και καλούν τα κράτη μέλη να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις στα συστήματα της αστυνομίας και της δικαιοσύνης, ώστε να συμμορφωθούν πλήρως με τη Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών του 2016 για την προστασία της δημοσιογραφίας και την ασφάλεια των δημοσιογράφων και άλλων παραγόντων των μέσων ενημέρωσης.

* Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται οι ειδοποιήσεις που αφορούν τη Ρωσία, δεδομένου ότι οι οργανώσεις-εταίροι αποφάσισαν να συνεχίσουν να παρακολουθούν την κατάσταση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και τις επιθέσεις κατά δημοσιογράφων μετά την αποπομπή της από το Συμβούλιο της Ευρώπης τον Μάρτιο του 2022.

Η πλατφόρμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προώθηση της προστασίας της δημοσιογραφίας και της ασφάλειας των δημοσιογράφων ιδρύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2015, σε συνεργασία με εξέχουσες διεθνείς ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ελευθερίας της έκφρασης και των ενώσεων δημοσιογράφων, με σκοπό την παροχή πληροφοριών που μπορούν να χρησιμεύσουν ως βάση για διάλογο με τα κράτη μέλη σχετικά με πιθανές προστατευτικές ή διορθωτικές ενέργειες.

Οι 15 εταίροι είναι οι ακόλουθοι: η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων, η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων, η Ένωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, Άρθρο 19, Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα, Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων, Ευρετήριο Λογοκρισίας, Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου, Διεθνές Ινστιτούτο Ασφάλειας Ειδήσεων, Rory Peck Trust, η Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοτηλεοπτικών Μεταδόσεων, το PEN International, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης, η Free Press Unlimited και το Ίδρυμα Justice for Journalists.