Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Με μεγάλη θλίψη ενημερωθήκαμε για τον θάνατο του καθηγητή φιλοσοφίας, συγγραφέα και μέλους της Εταιρείας μας, Χρήστου Γιανναρά (1935-2024). Εξέχων θεωρητικός της φιλοσοφίας και της θεολογίας, με πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο γύρω από την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση, δίδαξε σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού και αρθρογραφούσε, μέχρι πρόσφατα στον ημερήσιο Τύπο. Ο Χρήστος Γιανναράς άφησε έντονο και ξεχωριστό αποτύπωμα στην πνευματική μας ζωή.

Εκ μέρους του Δ.Σ. και των μελών της Εταιρείας Συγγραφέων εκφράζουμε τα βαθύτερα και ειλικρινή μας συλλυπητήρια στον γιο του, επίσης συγγραφέα και μέλος της Εταιρείας μας, Σπύρο Γιανναρά, και στους οικείους του.

Ο Αλέξης Ζήρας, τ. Πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων γράφει:

Κατά τύχη η πρώτη φωτογραφία που συνόδεψε την είδηση της απώλειας του Χρήστου Γιανναρά στην οθόνη του υπολογιστή μου, ήταν αυτή όπου όρθιος, γύρω στα ογδόντα του, μπροστά στο γραφείο του, ντυμένος με ένα μαύρο νεανικό φανελάκι, είχε στ' αριστερά του πάνω στον τοίχο, μαζί με δύο καδραρισμένες φωτογραφίες των γιων του, τη φωτογραφία του Ζήσιμου Λορεντζάτου και κάπως προς το βάθος, λίγο σκοτεινότερη, εκείνη μιας προσωπογραφίας του Ντοστογιέφσκι. Σκέφθηκα σχεδόν αμέσως ότι μάλλον ο ίδιος ο Γιανναράς μέσω αυτής της φωτογραφίας ήταν πολύ πιο σαφής για τα ακρογωνιαία του στηρίγματα -ή πάντως για δυο από τα πιο ουσιώδη- από όσο οι δεκάδες ερευνητές που χάνονταν σε αναρίθμητες υποθέσεις για τις καταβολάδες του. Τις εικόνες των προσώπων τις αναρτάς κοντά στο σημείο όπου περνάς τις περισσότερες ώρες σου, γιατί αισθάνεσαι την ανάγκη να επικοινωνείς, κατά κάποιο τρόπο, μ' αυτές.

Υπήρξε ανεξάντλητος ως προς τις αντοχές του και πολυειδής ως προς τα ενδιαφέροντά του. Θεολόγος μεν, αλλά θύοντας στην αριστοτελική διαύγεια της κληρονομιάς του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Εκλαϊκευτικός και ευπρόσιτος, τουλάχιστον σ' ένα μεγάλο μέρος των κειμένων του. Όσοι και όσες έτυχε να τον γνωρίσουν στα πρώτα χρόνια του ΄60, μα και μετέπειτα, είναι αδύνατο να μην αισθάνθηκαν τη χαρισματική έλξη του προφορικού λόγου του, όπου συνυπήρχαν ο δάσκαλος, ο οδηγητής και ο μαχητής: συνδυασμός καταλυτικός που εκείνη την εποχή μόνο ελάχιστα, μετρημένα στα δάχτυλα στελέχη της αριστεράς τον διέθεταν! Ήταν οξύς, επιθετικός και κάπως υπερτονισμένα δραματικός. Υπογραμμίζοντας τα όσα έλεγε με τις νευρικές κινήσεις των χεριών, με την παλλόμενη φωνή και με το αεικίνητο βλέμμα του! Κι αυτό γιατί από τότε έθετε προς συζήτηση, με τον αγχώδη και συνεγερτικό τρόπο του, βασικά ηθικά ζητούμενα για την ύπαρξη και τη συνύπαρξη στον κόσμο. Ζητούμενα που ξέφευγαν από το θρησκειολογικό πεδίο και, προσπερνώντας τους δογματισμούς της πολιτικής λογικής, αντιμετώπιζαν το δίκαιο και την αλήθεια, όχι ως αμετακίνητες ορθότητες αλλά ως ανανεωμένες προσκτήσεις μέσω της συνεχούς λειτουργικής διαδικασίας του ανθρώπινου λόγου.

Η μια πλευρά των αναζητήσεών του ήταν αυτή, η ας πούμε οντολογική. Η άλλη πλευρά, ήταν εκείνη του οράματός του για τον ελληνισμό. Ο ελληνισμός πλέον ως ένα χαμένο κέντρο. Η μεγέθυνση της Λορεντζάτειας θεωρίας για την "επιστροφή" του Σεφέρη. Ο ελληνισμός που, όπως έλεγε προϊόντος του χρόνου, υιοθετώντας τη σταθερά αρνητική στάση ενός διαπρύσιου προφήτη δεινών, φθίνει από τη στιγμή που στριμώχτηκε στην κρατική του υπόσταση. Και εκ των πραγμάτων, ως ασθενής παίκτης σ' ένα άνισο παιχνίδι, μιμήθηκε τις τακτικές του νικητή, με τη μάταιη προσδοκία ότι θα μεταταχθεί κάποια στιγμή στην τάξη των νικητών. Η κριτική του Γιανναρά εδώ είναι εξουθενωτική, καθώς αποφαίνεται ότι η χώρα (και ο χώρος ως κοινωνία) είναι κινούμενη άμμος όπου όλα αρχίζουν ξανά και ξανά πάνω στα ερείπια που διαρκώς συσσωρεύονται, διότι τίποτε δεν θεμελιώνεται σε σταθερό έδαφος. Και η μόνη προοπτική που απομένει, σισύφεια ή όχι, είναι η αυτοσυνείδηση.

[25 Αυγούστου 2024] ΑΛΕΞΗΣ Σ, ΖΗΡΑΣ

Εταιρεία Συγγραφέων
Κοδριγκτώνος 8, 11257 Αθήνα
Τηλ: 210.8231890, info@authors.gr