Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα, Αρχαιολογία στα Γιάννενα και μετεκπαιδεύτηκε στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Παν. Ιωαννίνων. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος (Master) στην Εκπαιδευτική Πολιτική από το Παιδαγωγικό του Παν. Πατρών. Επίσης, εκπόνησε στο Πάντειο τη Διδακτορική Διατριβή με θέμα: «Στρατηγικές Γονεϊκής Επιλογής στην Ελληνική Δημόσια Εκπαίδευση».

Πεζά και ποιήματά της για παιδιά και ενηλίκους διακρίθηκαν και βραβεύτηκαν σε Πανελλήνιους Διαγωνισμούς: «Μελέαγρος, το Παλληκάρι και ο Κάπρος» (Ακρίτας), «Κάθε γωνιά και Αη-Βασίλης» (Ψυχογιός) - Έπαινος από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά (2001), «Ο μικρός τυμπανιστής… των Εξαρχείων» (Ψυχογιός) - Έπαινος από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά (2002), «Καλοκαιρινό μπουρίνι» (Κέδρος) - Α' Βραβείο αστυνομικού μυθιστορήματος για παιδιά, από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά (2003), «Το Κρυμμένο Εργοστάσιο Παιχνιδιών» (Ελληνικά Γράμματα)-Βραβείο IBBY 2010.

Συμμετείχε στη συλλογική έκδοση «Ανθολογία Διηγήματος» (Καστανιώτης) με το διήγημά της «Η Συνέντευξη», το οποίο βραβεύτηκε στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος «Α. Σαμαράκης» (2000).

Για τη συγγραφή θεατρικών έργων για παιδιά έχει αποσπάσει Έπαινο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2003 για το έργο της «Νινιάν» (θεατρικές παραστάσεις από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων και το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου) και Κρατικό Βραβείο από το Υπ. Πολιτισμού το 2004 για το έργο της «Ιβάν… ο Τρυφερός». Άλλα έργα της είναι: «Το Μυστήριο της Μυρτιάς» (Ακρίτας 2009), «Με την Πορφύρα και το Χρωστήρα» (Πατάκης 2009), «Ο Κωστής και το θαύμα των Χριστουγέννων» (Ακρίτας), «Σελίδες ενός Έφηβου Χειμώνα» (Πατάκης)-Βραχεία λίστα για Κρατικό Βραβείο (2014), «Το Καλοκαίρι των Αβάρων» (Κέδρος 2016)-Βραχεία Λίστα του περ. «Αναγνώστης», «Το θαυμαστό ταξίδι της Πρωτονιφάδας» (Αρτέον 2019). Εργάζεται ως Δ/ντρια Γυμνασίου.

Η συγγραφέας μας μίλησε στο Bookia για το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο «Ο σπετσέρης του Λεπάντο», το οποίο διαδραματίζεται τη γνωστή εποχή της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου, στα τέλη, δηλαδή, του 16^ου αιώνα.

Έχετε ασχοληθεί πολλάκις στα βιβλία σας τόσο με τον Μεσαίωνα, το Βυζάντιο, αλλά και αυτά τα πρώιμα χρόνια της Νεώτερης Ιστορίας. Θα μας πείτε τι ακριβώς σας γοητεύει σε εκείνη τη μακρινή εποχή;

Κατ’ αρχάς, πρέπει να επισημάνω ότι αγαπώ πολύ το ως είδος το ιστορικό μυθιστόρημα και ιδιαίτερα το είδος του μεσαιωνικού μυστηρίου. «Το Όνομα του Ρόδου», για παράδειγμα, είναι το αγαπημένο μου μυθιστόρημα.. Από την άλλη, στα πλαίσια των σπουδών μου γνώρισα επιστημονικά την εποχή και επομένως μπορώ να κινηθώ με ασφάλεια σε αυτό το έδαφος. Εννοώ ότι, για να ασχοληθεί κάποιος μυθιστορηματικά με μια περίοδο, πρέπει να τη γνωρίζει σε βάθος και σε πλάτος για δύο κυρίως λόγους: πρώτον, για να αποφύγει την περίπτωση του λάθους και δεύτερον, για να την αποδώσει λογοτεχνικά κατά τρόπο που να είναι γοητευτική και «ζωντανή» για τον αναγνώστη. Οι ήρωες πρέπει να είναι «ζωντανοί» άνθρωποι και όχι καρικατούρες, οι χώροι να «ανασαίνουν» και να μην είναι απλά ζωγραφισμένα σκηνικά, οι χρόνοι να είναι σωστοί… Επίσης, το παρελθόν δεν είναι τόσο μακρινό όσο νομίζουμε. «Κατάρες» του παρελθόντος ταλαιπωρούν συχνά τις σύγχρονες κοινωνίες,  σύγχρονα γεγονότα, φαινομενικά ακατανόητα, ερμηνεύονται από τη γνώση της προϊστορίας τους…. Ο σύγχρονος άνθρωπος γίνεται πιο οξυδερκής πολιτικά και πιο σοφός προσωπικά από την ενασχόλησή του με την Ιστορία.

Το ιστορικό γεγονός αυτό καθεαυτό ήταν αυτό που καθόρισε την επιλογή των ηρώων σας; Για ποιον λόγο ακριβώς επιλέξατε να αναδείξετε τους Ρωμανιώτες Εβραίους και τη μισαλλοδοξία με την οποία έρχονταν αυτοί αντιμέτωποι τότε;

Tο ιστορικό γεγονός της Ναυμαχίας του Λεπάντο είναι εξαιρετικής σημασίας για την ιστορία της Ευρώπης, κυρίως, αλλά και της συγκεκριμένης περιοχής. Ας μην ξεχνάμε σε αυτήν την εμπλοκή του Θερβάντες, του οποίου το άγαλμα κοσμεί τη σύγχρονη πόλη της Ναυπάκτου.

Από την άλλη, οι Σεφαραδίτες Εβραίοι, κυρίως, αυτοί δηλαδή που είχαν εκδιωχθεί από την Ισπανία, και όχι τόσο οι Ρωμανιώτες, που ζούσαν στα ελληνικά εδάφη από τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (εξ αυτού και το προσωνύμιο Ρωμανιώτες) αντιμετώπιζαν προβλήματα και ανταγωνισμούς. Σε κάθε μυθιστόρημά μου, προσπαθώ να αναδεικνύω τις συνέπειες των μεγάλων ιστορικών γεγονότων στις ζωές των απλών ανθρώπων. Έτσι και στην προκειμένη περίπτωση, διάλεξα τρεις οικογένειες διαφορετικής πολιτισμικής και θρησκευτικής ταυτότητας, που συγκυριακά βρίσκονται σε κατάσταση ευαλωτότητας: μία ελληνική οικογένεια ορθόδοξων χριστιανών, μία βενετσιάνικη οικογένεια καθολικών και μία εβραϊκή σεφαραδίτικης  προέλευσης. Όπως σε κάθε περίπτωση γειτνιάσεων, οι οικογένειες αυτές έχουν αναπτύξει σχέσεις στην καθημερινότητά της, έχουν προβλήματα στο εσωτερικό τους αλλά όλων οι ζωές επηρεάζονται από τα ρεύματα της μεγάλης ιστορικής συγκυρίας. Αυτό που τους ενώνει περισσότερο από όλα είναι ο φόβος μπροστά στο αβέβαιο  μέλλον και η προσπάθεια να το διαχειριστούν με τον καλύτερο τρόπο για τους ίδιους και τους αγαπημένους τους.

Πώς ερμηνεύετε εσείς αυτή τη μισαλλοδοξία και τους προπηλακισμούς κατά των Εβραίων ανά τους αιώνες;

Πιστεύω πως εξηγούνται  με το ίδιο εργαλείο ιστορικής ερμηνείας με το οποίο ερμηνεύονται όλοι οι εκτοπισμοί και οι διώξεις ανά τους αιώνες: το οικονομικό συμφέρον.

Όλοι οι λαοί που υπέστησαν διωγμούς και εκτοπισμούς, οι Έλληνες του Πόντου και της Μικράς Ασίας, οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι, οι Παλαιστίνιοι σήμερα, οι αυτόχθονες από τους αποικιοκράτες, λαοί και φυλές στη σύγχρονη Αφρική εκδιώκονται από περιοχές εξαιρετικού οικονομικού ενδιαφέροντος, στις οποίες μεγάλες πολιτικές δυνάμεις σχεδιάζουν επενδύσεις. Οι ιδεολογικές και θρησκευτικές διαφορές είναι το νομιμοποιητικό πρόσχημα, με το οποίο κατασκευάζεται ένα εξιδανικευμένο ένδυμα, «ένα πουκάμισο αδειανό», για να θυμηθούμε το Σεφέρη, κάτω από το οποίο κάποιοι προσπαθούν να καλύψουν τον αποτρόπαιο χαρακτήρα του εγκλήματος. Οι λαοί έχουν αποδείξει ότι μπορούν να συμβιώνουν ειρηνικά παρά τις πολιτισμικές και θρησκευτικές τους διαφορές. Όταν αυτές υποδαυλίζονται, αυτό γίνεται εσκεμμένα και με δόλιους σκοπούς σε βάρος των λαών. Στην περίπτωση των Εβραίων της Ευρώπης οι εκδιώξεις νομιμοποιούνταν στο όνομα της χριστιανικής πίστης, γιατί υποτίθεται «αυτοί σταυρώσαν το Χριστό».. Στην ίδια βάση, νομιμοποιούνται αργότερα και οι διώξεις σε βάρος των Τσιγγάνων, αφού «γύφτοι του φτιάξαν τα καρφιά». Ισχυρισμοί, βέβαια, ανυπόστατοι ιστορικά, οι οποίοι, επίσης, δεν ευθυγραμμίζονται  ούτε με τις επιταγές  του χριστιανικού κηρύγματος. Αλλά, όπως, λέει και η Ιφιγένεια του Ευριπίδη, σχολιάζοντας τις ανθρωποθυσίες στην Ταυρίδα, δεν είναι η θεά που ζητάει θυσία αλλά οι άνθρωποι που αποδίδουν τις κακίες τους στη θεά.

Τα γεγονότα της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου είναι ελάχιστα γνωστά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Εσείς τι θεωρείτε σημαντικό να γνωρίζουν οι Έλληνες αναγνώστες  γι’ αυτήν;

Πρόκειται για ένα κορυφαίο γεγονός της ευρωπαϊκής ιστορίας.   Για το ιστορικό αυτό γεγονός λοιπόν και τη σημασία του δεν αφιερώνονται κάποιες σελίδες στα σύγχρονα εκπαιδευτικά βιβλία. Ωστόσο, αξίζει να θυμόμαστε ότι κυριολεκτικά αποτέλεσε την πρώτη πολιτική απόπειρα για δημιουργία Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την αντιμετώπιση των προκλήσεων  της εποχής, όπως αυτές δημιουργήθηκαν μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και κατ’ επέκταση της Μεσογείου από τις Οθωμανικές δυνάμεις. Φυσικά, δεν ευόδωσε αυτή η προσπάθεια, γιατί, όπως άλλωστε συμβαίνει και σήμερα, κάθε χώρα προσπάθησε να διαχειριστεί διαφορετικά και προς όφελός της την παρουσία των Οθωμανών στη Μεσόγειο. Αξίζει, ακόμη, να θυμόμαστε πως οι συνέπειες των ιστορικών γεγονότων στη ζωή των απλών, ανώνυμων ανθρώπων της εποχής είναι συχνά ανεξάρτητες από την έκβαση των ίδιων των γεγονότων: στην προκειμένη περίπτωση, η νίκη των Ευρωπαϊκών δυνάμεων δεν αξιοποιήθηκε στο μέλλον, ενώ η ήττα του Οθωμανικού στόλου στη Μεσόγειο είχε ως αποτέλεσμα την έξαρση της πειρατείας και του δουλεμπορίου, θύμα του οποίου αργότερα υπήρξε και ο ίδιος ο Θερβάντες με τον αδελφό του.

Ποιο ήταν το έναυσμα για τη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου;

Όλα ξεκίνησαν από την ανάγνωση ενός επιστημονικού άρθρου στο περιοδικό ΧΡΟΝΙΚΑ, που εκδίδει το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο. Σε αυτό, ο συντάκτης ασχολούνταν με τα επιτύμβια επιγράμματα στο εβραϊκό νεκροταφείο της Ναυπάκτου, σε μια περιοχή που ονομάζεται ως σήμερα Οβριόλακα. Μέσα από την ανάγνωση των επιγραφών, των αφιερώσεων των οικογενειών στον προσφιλή νεκρό,  τις αναφορές στα χαρακτηριστικά του άρχισε να αναδύεται μέσα μου ο κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματός μου, ο Ναχμία ο Σπετσέρης. Άλλωστε η επωνυμία συναντάται ακόμη και σήμερα ως επώνυμο στην ευρύτερη περιοχή.

Είστε και εκπαιδευτικός, εκτός από συγγραφέας, φιλόλογος και αρχαιολόγος. Για ποιον λόγο στα σχολεία μας σήμερα, ένα τόσο ενδιαφέρον μάθημα, όπως η Ιστορία προξενεί, δυστυχώς, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, τόση απέχθεια στα παιδιά;

Δεν φταίει, βέβαια, το μάθημα αλλά ο εξετασιο-κεντρικός τρόπος με τον οποίο προσεγγίζονται στο ελληνικό σχολείο τα διδακτικά αντικείμενα. Τα παιδιά καλούνται να αποστηθίσουν και να αποδώσουν παπαγαλιστί χρονολογίες, πρόσωπα, ενέργειες.. Δεν γίνεται καμία προσπάθεια αναβίωσης της ανθρώπινης ζωής στο παρελθόν,  κάποιο έναυσμα δημιουργικής δραστηριότητας με ανθρώπινες πρακτικές και ασχολίες, δε δίνονται κίνητρα παραλληλισμών και ερμηνευτικών προσεγγίσεων του σήμερα σε σχέση με γεγονότα του παρελθόντος. Και βέβαια δεν υπάρχει καν στόχευση όσον αφορά την απόλαυση που μπορεί και πρέπει να αντλεί κάθε παιδί από την ενασχόλησή του με τα διδακτικά αντικείμενα.

Με ποιον τρόπο ακριβώς πιστεύετε ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν τα ιστορικά μυθιστορήματα στην εκπαίδευση προκειμένου τα παιδιά μας να αγαπήσουν επιτέλους την Ιστορία;

Με την αξιοποίηση της μεθόδου project τα παιδιά μπορούν παράλληλα με τη διδασκαλία μιας ιστορικής περιόδου να διαβάζουν και να «ζωντανεύουν» ιστορικά μυθιστορήματα: μπορούν να στήσουν διαλόγους ανάμεσα σε ένα λογοτεχνικό ήρωα ιστορικού μυθιστορήματος και σε ένα υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο λ.χ.  ανάμεσα στο Σπετσέρη και στο Θερβάντες. Μπορούν να δραματοποιήσουν σκηνές, να προσπαθήσουν να φτιάξουν έργα Τέχνης μιμούμενα την τεχνοτροπία και την καλλιτεχνική «μόδα» μιας εποχής, να ζωγραφίσουν μάχες και να σχεδιάσουν χάρτες, να φτιάξουν κόμικ, να συνθέσουν σύντομα τετράστιχα ή τραγούδια στη μουσική της αρεσκείας τους.  Ό, τι προσεγγίζεται βιωματικά κινητοποιεί το ενδιαφέρον και την εμπλοκή όσο το δυνατόν περισσότερων μαθητών και μαθητριών στη μαθησιακή διαδικασία και μένει ανεξίτηλο στη μνήμη των παιδιών.