Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

To πλήρες φωτογραφικό άλμπουμ.
Το βιβλίο «Η Δραχμή Δεν (θα) Είναι Λύση».
Ο συγγραφέας Πάνος Καζάκος.
Οι εκδόσεις Επίκεντρο.

Οι εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν στην ΕΣΗΕΑ, το δοκίμιο οικονομίας του Πάνου Καζάκου, «Η Δραχμή Δεν (θα) Είναι Λύση. Οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη (Grexit)».

Για το βιβλίο και το θέμα του μίλησαν:

• Κυριάκος Μητσοτάκης, πρόεδρος Νέας Δημοκρατίας,
• Λουκάς Τσούκαλης, Καθηγητής Ευρωπαϊκής Οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) 
• Χρήστος Χωμενίδης, συγγραφέας
• Δημήτρης Σκάλκος, πολιτικός επιστήμονας - διεθνολόγος
• Πάνος Καζάκος, ο συγγραφέας

Τη συζήτηση συντόνισε το εκδότης Πέτρος Παπασαραντόπουλος.

Αντικείμενο των ομιλιών ήταν οι επιλογές που έχει η χώρα σε σχέση με τη θέση της στην Ευρώπη και το νόμισμά της και όλες είχαν ως κοινό παρανομαστή την αναγκαιότητα παραμονής της Ελλάδας στον πυρήνα του Ευρώ. «Είτε με οικονομικά είτε με κοινωνικά κριτήρια, η χώρα μας θα ζήσει μία μεγάλη περιπέτεια εάν αποχωρήσει για οποιονδήποτε λόγο», υποστήριξαν οι ομιλητές.

Τοποθετήσεις που αξίζουν να τις παρακολουθήσουμε στο βίντεο που συνοδεύει το ρεπορτάζ, άσχετα από την προσωπική θέση του καθενός. Ο δημόσιος διάλογος σε τέτοια κρίσιμα θέματα, όχι μόνον βοηθάει αλλά κρίνεται απαραίτητος για τη συνοχή των κοινωνιών. Όποιον δρόμο και να επιλέξουμε ως χώρα, θα τον περπατήσουμε όλοι μαζί, ασχέτως των προτιμήσεων του καθενός και κατ' ελάχιστο πρέπει να είμαστε ενημερωμένοι.

Ο κος Πέτρος Παπασαραντόπουλος ευχαρίστησε τους παρευρισκόμενους και χαρακτήρισε το βιβλίο ως μία «εξαιρετική μελέτη» για το ενδεχόμενο «GRexit» και τους κινδύνους που εγκυμονεί, «Απότομη πτώση των εισοδημάτων, ανεργία, αβεβαιότητα, νέο κύμα απεργιών και διεκδικήσεων, αντιθεσμικών πρακτικών, έναν φαύλος κύκλος βίας, αντίμετρων της εξουσίας και πολιτική αστάθεια».

Εκτίμησε ότι η πολιτική ηγεσία δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί την κρίση με δημοκρατικές διαδικασίες και αναφέρθηκε σε μελέτη του 2009 του ΔΝΤ στην οποία αναφέρεται ότι το χρέος θα εκτιναχτεί στα 800 δις Ευρώ έως το 2060, εκφράζοντας το φόβο της αδυναμίας πολιτικής διαχείρισης της κρίσης και συμπλήρωσε ότι οι μεταρρυθμίσεις των μνημονίων είναι μονόδρομος.

Αναφέρθηκε στον αντιευρωπαϊσμό και δημοσκοπήσεις της Κάπα Research από τις οποίες προκύπτει ότι πριν την κρίση, το 2009, το 64,5% πίστευε ότι οφεληθήκαμε από την κρίση ενώ το 2016 το ποσοστό αντεστράφη λόγω και της αντιευρωπαϊκής ρητορείας του ΣΥΡΙΖΑ.

«Βαρύνουσα» χαρακτήρισε τη σημασία της εν λόγω έκδοσης για το θέμα και έδωσε το λόγο στον κο Τσούκαλη.

Ο κος Λουκάς Τσούκαλης ευχαρίστησε το συγγραφέα για την πρόσκληση, χαρακτηρίζοντας το βιβλίο «ενδιαφέρον και καλογραμμένο, με νηφάλιο λόγο», σημαντική συμβολή στο κρίσιμο θέμα της οικονομίας για το οποίο δεν γίνεται συζήτηση με επιλογή της πλειοψηφίας. Εξέφρασε την ανησυχία του για τη συρρίκνωση της οικονομίας και το ενδεχόμενο εμφάνισης ενός δημαγωγού που θα μας οδηγήσει στην συλλογική αυτοκτονία και στο 4ο μνημόνιο.

Αναφέρθηκε στις χειρότερες καταστάσεις που θα προκύψουν από την επιστροφή στη Δραχμή, όπως η μείωση του ΑΕΠ, η αύξηση της ανεργίας, ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός και η φτωχοποίηση, η κοινωνική αναταραχή, ο κίνδυνος της δημοκρατίας, «Για να πετύχει η επιστροφή», είπε, «δεν συντρέχουν οι ανάλογες προϋποθέσεις, τα οικονομικά κριτήρια, οι διοικητικές ικανότητες, οι παραγωγικές ικανότητες και το πολιτικό σύστημα».

Η φούσκα του χρηματοπιστωτικού συστήματος έβαλε τέλος στο βιοτικό επίπεδο το οποίο δεν μπορούσε να συντηρηθεί χωρίς παραγωγικότητα στην οικονομία και στη διοίκηση και χωρίς δάνεια. Προέβλεψε δύσκολη προσαρμογή στη νέα κατάσταση, με άρνηση της πραγματικότητας από μέρος του πολιτικού φάσματος η οποία τροφοδοτεί το φαύλο κύκλο, «Η αναξιοπιστία των εντός τρέφει τις εμμονές των εκτός», σχολίασε.

Εξέφρασε την αδυναμία προβλέψεων ακριβείας σε τέτοιες συνθήκες αβεβαιότητας και αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που αναμένει μετά τις εκλογές σε Γερμανία και Γαλλία.

Για το ενδεχόμενο λειτουργίας παράλληλου νομίσματος εκτίμησε ότι θα απαξιωθεί πολύ γρήγορα ενώ η αποχώρηση από το Ευρώ δεν συνεπάγεται και αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Συμπερασματικά, σημείωσε ότι η χώρα έχει ανάγκη από μεγάλες αλλαγές, μία ειρηνική επανάσταση, όπως είπε, διότι οι «έξω» έχουν περιορισμένες δυνατότητες να προκαλέσουν αλλαγές στο εσωτερικό και εμείς έχουμε περιορισμένες δυνατότητες να αλλάξουμε κάτι «έξω». Παρομοίασε την χώρα ως ένα σπίτι το ποίο ενώ μπάζει νερά από παντού, κάποιοι με σκληρή δουλειά προσπαθούν να καλύψουν τις τρύπες ενώ άλλοι συζητάνε για το αν θα έπρεπε να βρέχει.

Ο κος Χρήστος Χωμενίδης αναφέρθηκε σε σκίτσο του βιβλίου το οποίο δίνει μία πλήρη εικόνα. Σε αυτό, ένα σινεμά παίζει μία «σκληρή αλήθεια» ενώ ένα άλλο ένα «ανακουφιστικό ψέμα», με το πλήθος να επιλέγει το δεύτερο.

Σχολίασε την εκλογική συμπεριφορά μετά το '12 ως αντανάκλαση της φράσης, «Τι χειρότερο μπορούμε να πάθουμε;», και κατέληξε στο ότι «το χειρότερο ήρθε», με τεράστιες συνέπειες και θύμισε το 1922 και την εκτέλεση των 6 στου Γουδή, κάτι το οποίο «κανείς δεν θέλει να επαναληφθεί».

Χαρακτήρισε τη σχέση μας την Ευρωπαϊκή Ένωση ως φαντασίωση, ότι επρόκειτο μόνον για επιδοτήσεις και αντιπαροχές, χάνοντας όλα αυτά τα χρόνια την αίσθηση του τι είναι εργασία, παραγωγικότητα, ανταμοιβή. Χάθηκε το μοντέλο του αρχετυπικού Έλληνα Οδυσσέα ο οποίος αναζητά ταξιδεύοντας και όταν επιστρέφει στο σπίτι του, πάλι το μυαλό είναι στην αναζήτηση. Αντί αυτού, ο Οδυσσέας μετά τα μέσα του 20ου αιώνα έγινε δημόσιος υπάλληλος!

Εδώ εντόπισε την πρόκληση, να εμφυσήσουμε πάλι το περιπετειώδες του βίου, να κυνηγάμε, να κατακτούμε τη ζωή μας, να προχωράμε μπροστά, «Τρομάζει η προοπτική να συνεχίσουμε να σερνόμαστε», είπε κλείνοντας.

Ο κος Κυριάκος Μητσοτάκης ευχαρίστησε το συγγραφέα για την πρόσκληση και πήρε τη σκυτάλη από τον κο Χωμενίδη δίνοντας μία αισιόδοξη προοπτική, «Η Ελλάδα δεν μπορεί να σέρνεται στο διηνεκές».

Εξέφρασε την εκτίμησή του για τον καθηγητή κο Καζάκο και ως τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την Ευρώπη χαρακτήρισε την επικράτηση των εθνικιστικών λαϊκών δυνάμεων και την αποδυνάμωση της ασφάλειας. «Το Brexit είναι μία έκφραση αυτής της τάσης», είπε και ως στρατηγικό στόχο για την Ελλάδα κατέθεσε το να παραμείνει στην 1η ταχύτητα της Ευρώπης, σε μια Ευρώπη ισχυρή, συνεργαζόμενη και αναπτυσσόμενη.

«Η επικράτηση του Μακρόν στη Γαλλία είναι μία βαθιά ανάσα», σχολίασε και τη χαρακτήρισε ως επανάκαμψη των δυνάμεων της κοινής λογικής ενώ δεν παρέλειψε να τονίσει τα πολλά κοινά σημεία του προγράμματός του με αυτό της Νέας Δημοκρατίας.

«Πρόβλημα όμως υπάρχει», είπε και συνέχισε λέγοντας ότι οι θετικές εξελίξεις δεν πρέπει να λειτουργήσουν ως χαλί για να το κρύψουμε. Αντίθετα, πρέπει να προχωρήσουν γρηγορότερα οι διαδικασίες στην ΕΕ., όπως η ολοκλήρωση του τραπεζικού συστήματος και η πολιτική της ασφάλειας, ενώ αντίθετα, πρέπει αν μειωθεί η γραφειοκρατία, από τα οποία πρώτη οφελειμένη θα βγει η Ελλάδα.

Συσχέτισε την αύξηση του Ευρωσκεπτικισμού με την αύξηση και επέκταση της κρίσης, θυμίζοντας ταυτόχρονα τον προ κρίσης φιλοευρωπαϊσμό. Ως υπεύθυνους για αυτή την κατάσταση θεωρεί την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και σημείωσε ότι ο φόβος και η οργή οδηγούν στη Δραχμή. Όσοι σκέφτονται «τι έχω να χάσω, να ξέρουν ότι έχουν!», συμπλήρωσε και χαρακτήρισε την επιστροφή στη Δραχμή ως «Εθνική Καταστροφή».

Προέβλεψε ότι η κατάσταση θα είναι τόσο κρίσιμη που δεν θα μπορεί να τη διαχειριστεί μία δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση και αναφέρθηκε στις επιλογές που περιγράφει και αναλύει ο συγγραφέας στο βιβλίο.

Σημείωσε την ανάγκη να πάψει η Ελλάδα να είναι η θλιβερή υποσημείωση της Ευρώπης και να ισχυροποιηθεί μέσα σε μία ισχυρή Ευρώπη αποφεύγοντας την Εθνική Τραγωδία της εξόδου, «Να πάψει η κρίση να είναι μία νέα κανονικότητα».

Επανέλαβε και ο κος Μητσοτάκης τον κίνδυνο από τις τις συνέπειες της συνεχούς απογοήτευσης και ευχήθηκε την «επικράτηση της κοινής λογικής, των δυνάμεων της αναγέννησης έναντι των σκοτεινών δυνάμεων και των στερεοτύπων».

Ο κος Δημήτρης Σκάλκος, αφού ευχαρίστησε το συγγραφέα για την πρόσκληση, αναφέρθηκε στη φτωχή βιβλιοπαραγωγή για το «κρίσιμο» θέμα που αντιμετωπίζουμε και επανέλαβε παραλληλισμό Αμερικάνου αρθρογράφου των Financial Times, της Ελλάδας με την Πομπηία, «Πορευόμαστε αμέριμνα», είπε ενώ ο κίνδυνος της εξόδου δεν έχει εξαλειφθεί ακόμα.

Αναφέρθηκε στις επιπτώσεις πιθανής εξόδου από το Ευρώ και την ΕΕ εκτιμώντας ότι αυτό θα σημάνει χρεωκοπία, πληθωριστικές πιέσεις της τάξεως του 2%-80%, απώλεια πόρων, Capital control, πάγωμα καταθέσεων και κούρεμά τους, ενώ το όφελος ενός φθηνού νομίσματος δεν θα βοηθήσει τις εξαγωγές διότι δεν υπάρχουν εξαγώγιμα προϊόντα.

Η συναινετική αποχώρηση θα είναι πιο ήπια, θα έχει λιγότερες απώλειες αλλά απαιτούνται ευρείες μεταρρυθμίσεις και περιοριστική εισοδηματική πολιτική. Σε κάθε περίπτωση, η αποχώρηση θα οδηγήσει σε εσωστρέφεια, σε υποβάθμιση της κοινωνικής ειρήνης και περιορισμό των δημοκρατικών θεσμών.

Χαρακτήρισε τεκμηριωμένο το βιβλίο βιβλίο του κου Καζάκου, στο οποίο βρίσκει μία ολοκληρωμένη ανάλυση για το ζήτημα, όπου αναλύονται παράγοντες όπως η Δημόσια Διοίκηση, η αναποτελεσματικότητά της, η ψυχολογία των πολιτών, και εξέφρασε τον προβληματισμό του για το πως θα συμπεριφερθούμε.

Αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Αργεντινής η οποία χρεωκόπησε μετά από μία δεκαετία ανάπτυξης όπου την ακολούθησαν χάος, συγκρούσεις, λεηλασίες, εντοπίζοντας ως κύρια διαφορά την περίπτωση της Ελλάδας στο πολύ μεγαλύτερο χρέος της Ελλάδας και ως κύρια ομοιότητα τη αδυναμία και των δύο για νομισματική πολιτική.

«Δεν αντέχουμε την πραγματικότητα, μας ξεπερνά», είπε, με την αβεβαιότητα και την απουσία πολιτικής να είναι έντονη. «Που τελειώνει;», αναρωτήθηκε και σχολίασε την ψυχολογία των πολιτών οι οποίοι αποδέχονται «ανώδυνες λύσεις» ενώ δείχνουν άρνηση στην ανάγκη θυσιών.

Ο καθηγητής κος Πάνος Καζάκος ευχαρίστησε όλους όσοι παραβρέθηκαν στην παρουσίαση του βιβλίου και τους ομιλητές για τις ολοκληρωμένες τοποθετήσεις τους στο θέμα.

Σημείωσε ότι μιλάμε για Grexit κάθε φορά που «σκοντάφτει» το πρόγραμμα προσαρμογής, διότι παραμένουν οι παράγοντες της κρίσης, «Όσο προχωράμε, τόσο ο δρόμος μακραίνει», είπε δανειζόμενος φράση της ποιήτριας Ζυράννας Ζατέλη.

Θεωρεί την κρίση το συστατικό στοιχείο του αντιευρωπαϊσμού και το Grexit ως μία αυταπάτη, μία επιστροφή σε ένα χρεωκοπημένο μοντέλο. «Εάν θέλουμε να είμαστε μέρος της Ευρώπης,, πρέπει να εκσυγχρονιστούμε», είπε.

Διαπίστωσε αναντιστοιχία με την Ευρώπη η οποία συνέρχεται από την πρόκληση του λαϊκισμού, εννοώντας τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης και εξέφρασε την ανάγκη για ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και εμπιστοσύνης στην πολιτική.

Από το οπισθόφυλλο της έκδοσης:

Η παρούσα εργασία εξετάζει πρωτίστως τις οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις της πιθανής εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη (Grexit) λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές-οικονομικές δομές και παραδόσεις της χώρας (βλ. Εισαγωγή). Η έξοδος θα επανέλθει στην ευρωπαϊκή ατζέντα, αν τελικά αποτύχει και το νέο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής (τρίτο Μνημόνιο) όπως συμπληρώθηκε τον Ιούνιο 2016.

Κατά τον συγγραφέα το νέο Μνημόνιο (όπως και τα προηγούμενα) περιέχει ένα ριζοσπαστικό και κατά βάση φιλελεύθερο πρόγραμμα αντιμετώπισης των αποτυχιών του κράτους και της εκτεταμένης προσοδοθηρίας (rent-seeking society) με διάχυτη διαφθορά και στήριγμα τον δανεισμό. Όμως, προσκρούει σε ένα ιδιαίτερο μείγμα εγωιστικών ελίτ, πολιτικών παραδόσεων (πελατειακών σχέσεων), ισχυρών επιχειρηματικών συμφερόντων και οργανώσεων συμφερόντων, ασθενών τυπικών θεσμών, κυρίαρχων ιδεών και υποκείμενων αξιών. Το μείγμα αυτό ανταποκρίνεται εν πολλοίς στο εξορυκτικό (extractive) μοντέλο των Acemoglou και Robinson. Οι ίδιοι παράγοντες θα δρουν και σε περίπτωση εξόδου της χώρας από την Ευρωζώνη.

Από οικονομική άποψη, η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα θα βυθίσει τη χώρα σε νέα βαθιά ύφεση και θα μεταθέσει τις ελπίδες για επιστροφή στην ανάπτυξη σε ένα απροσδιόριστο μέλλον. Μπορεί να προκαλέσει έναν φαύλο κύκλο υποτιμήσεων-πληθωρισμού-υποτιμήσεων και να καταστήσει αδύνατο τον έλεγχο της δημόσιας οικονομίας λόγω της δυναμικής του πολιτικού-οικονομικού συστήματος. Την έξοδο από την Ευρωζώνη (ή και την ΕΕ) θα ακολουθούσε παραλυτική εσωστρέφεια του πολιτικού συστήματος. Οι δυνατότητες πρόσβασης σε δημόσιους πόρους (π.χ. της ΕΕ) θα περιορισθούν δραματικά.

Συναφώς, τη γενική κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής θα βαραίνουν αβεβαιότητες που θα εμποδίζουν την ανάκαμψη για πολύ καιρό. Το πιθανότερο είναι ότι η ελληνική πολιτική θα κινείται χωρίς πυξίδα και, επομένως, θα προσκρούει σε ένα υψηλότερο τείχος αναξιοπιστίας.

Τέλος, μια νέα απότομη πτώση των εισοδημάτων μετά την έξοδο από την Ευρωζώνη και η εκ νέου αύξηση της ανεργίας και της αβεβαιότητας θα οδηγούσαν σε ένα νέο κύμα απεργιών, σκληρών διεκδικήσεων, αντιθεσμικών πρακτικών, ενδεχομένως σε έναν φαύλο κύκλο βίας και αντίμετρων της εξουσίας και, εν τέλει, σε πολιτική αστάθεια. Θα ενισχυθούν ο πολιτικός εξτρεμισμός και ο βοναπαρτικός λαϊκισμός.

Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, σε σύγκριση με την έξοδο από την Ευρωζώνη (και ΕΕ), είναι προτιμότερη η επιλογή της εφαρμογής του προγράμματος προσαρμογής, η παραμονή σε ΕΕ και Ευρωζώνη και η διευθέτηση του χρέους εντός αυτής.