Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Δυστυχώς, πρώτη φορά διάβασα βιβλίο του συγγραφέα Κώστα Λογαρά και μπορώ να πω πως έχω χάσει πολλά όμορφα συγγραφικά του ταξίδια. Το καλό βιβλίο σού μένει στη μνήμη όταν σε προβληματίζει και σου γεννά ερωτήματα, όπως και αυτό. Ποτέ δεν είναι αργά να αρχίσεις να διαβάζεις έναν συγγραφέα, ακόμη κι αν τα βιβλία του φτάνουν στα δεκαπέντε, εκτός τις συμμετοχές του σε συλλογικά έργα. Ενώ τα έργα του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά.

Ευχαριστώ κύριε Λογαρά για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε για λογαριασμό του Bookia. Πώς εμπνευστήκατε αυτό το βιβλίο;

Μια είδηση στην εφημερίδα πυροδότησε τη φαντασία μου: «Άρθουρ Μίλερ, ο διανοούμενος που διέλυσε ψυχολογικά τη Μέριλυν Μονρόε». Ήταν το έναυσμα για να αναπτύξω το μυθιστόρημα που διαβάσατε. Με τους δικούς μου ήρωες, στο δικό τους χώρο, στην εντελώς δική τους ζωή και εποχή. Στο σήμερα. Επεδίωξα να αναγάγω τη σχέση δύο ανθρώπων σε σύγκρουση δύο κόσμων, δύο διαφορετικών αντιλήψεων ζωής: τη λογοκρατούμενη απ’ τη μια και τη γήινη οπτική απ’ την άλλη. Η αλαζονεία του νου απέναντι στον αυθεντικό, γήινο άνθρωπο, στη φυσική και χοϊκή ύπαρξη.

Από την Πάτρα στην ορεινή Μακεδονία; Θα έλεγα πως μας παινεύει αυτό το βιβλίο εμάς τους Μακεδόνες γιατί πάντα υπήρχε αυτή η αντιπαράθεση χαρακτήρων Βορρά-Νότου. Θα ήθελα να ακούσω τη δική σας σκέψη.

Ναι, υπάρχει διαφορετική νοοτροπία ανάμεσα στον βόρειο χώρο και στον νότο. Οι άνθρωποι του Βορρά έχουν πιο αρχέγονη συμπεριφορά, πιο αυθόρμητες και ανεπιτήδευτες αντιδράσεις. Αυτό που έχουν στο μυαλό, αυτό σού λένε. Με έναν σκληρό, ίσως, τρόπο αλλά με ειλικρίνεια και μεγαλύτερη αυθεντικότητα. Οι νότιοι, κατά κανόνα, έχουν και δεύτερες σκέψεις στο μυαλό, και δεν αποκλείεται πολλές φορές να υπάρχει σκοπιμότητα στα λόγια τους. Συμπαθώ τους ανθρώπους που ακόμα διατηρούν την ειλικρίνεια στις σχέσεις τους. Τη γνησιότητα στη συμπεριφορά τους. Συγκινούμαι από την αυθεντικότητα όπου κι όταν τη διαπιστώνω. (Την ίδια αυθεντικότητα, λχ, βίωσα κοντά σε γνήσια λαϊκούς ανθρώπους).

Το βιβλίο μου άρεσε πολύ γιατί είναι πλημμυρισμένο από φύση και μυρωδιές, από όμορφες εικόνες που προσωπικά στάθηκα πολλές φορές σ’ αυτές. Μας λείπει, τη νοσταλγούμε, θέλουμε να επιστρέψουμε στις ρίζες μας. Αυτήν την έλλειψη νιώσατε κι εσείς όταν το γράφατε;

Είμαι παιδί της πόλης, όχι της φύσης. Αυτό όμως δε με εμποδίζει να δω τη στρέβλωση που βιώνουμε σ’ ένα σαθρό αστικό περιβάλλον όπου διαβρώνονται οι ανθρώπινες συμπεριφορές και αλλοιώνεται ο φυσικός τρόπος και οι συνθήκες ζωής. Δε γίνεται να μη δω σε τι σκοτεινούς κόσμους μας οδηγεί η μονοσήμαντη (άκρατα ορθολογιστική) οπτική των πραγμάτων. Γι’ αυτό και το θέμα μου θίγει, μέσα από τη σχέση ενός ζευγαριού την αντιπαράθεση δύο πολιτιστικών αντιλήψεων. Η σύγκρουση συντελείται ανάμεσα στον λογοκρατούμενο σύγχρονο πολιτισμό, στην επίφαση του Νου και του Λόγου (που την εκπροσωπεί ο Ερρίκος), κι απ’ την άλλη στον αυθορμητισμό, στην απροσποίητη στάση ζωής (φυσικά χαρακτηριστικά της ηρωίδας μου). Ο ψευτο-διανοούμενος κόσμος τοποθετείται απέναντι στον αυθεντικό άνθρωπο, απέναντι στη γήινη και φυσική οντότητα. Οι πρωτογενείς αξίες της ηρωίδας αντιπαρατίθενται σ’ ένα κόσμο επίπλαστο, αλλοτριωμένον πνευματικά και πολιτιστικά.

Χρησιμοποιείτε για τους ήρωες σας ονόματα όχι συνηθισμένα. Ακόμη και για τους τόπους, Ληθώ, Αλτινό... Υπήρχε λόγος; Μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε συμβολικά;

Βεβαίως, κρύβουν έναν συμβολισμό. Η «Ληθώ», λχ γενέτειρα του Ερρίκου, παραπέμπει ετυμολογικά στη ‘λησμονιά’ τη ‘λήθη’ (από το ρήμα «λανθάνω : κάνω λάθος,  ξεχνώ»). Είναι το μεγάλο αστικό κέντρο όπου οι άνθρωποι, έχοντας διαρρήξει τις σχέσεις τους με τις φυσικές συνθήκες ζωής, έχουν απεμπολήσει και τα ανθρώπινά τους χαρακτηριστικά. Θα μπορούσε να είναι μια οποιαδήποτε μεγαλούπολη. Οπουδήποτε. Το όνομα τής πόλης «Ληθώ» δηλώνει αυτήν την πραγματικότητα αλλά και όσους επιβάλλουν  τη "λήθη"  σε άλλους - ένας απ’ τους οποίους είναι ο Ερρίκος Μαλτέζος. 

Αν έδινα όνομα μιας γνωστής σε όλους πόλης θα αποδυνάμωνα το στόχο μου να μιλήσω για μια γενικευμένη κρίση πολιτισμού, για τη διάβρωση των αστικών κοινωνιών τα τελευταία 30, 40 χρόνια. Θα ήμουν, επιπλέον, άδικος να στοχοποιήσω μία συγκεκριμένη πόλη ως επίκεντρο του κακού.

Οι άνθρωποι έχουν μυρωδιές; Οι μνήμες έχουν αρώματα;

Ναι, είναι το απόσταγμα που προκύπτει από το ύφος, τη σκέψη, τα ιδιαίτερα στοιχεία ενός ψυχισμού. Η Μάριαν «μετρά τα χρόνια με τις μυρωδιές» και αφηγείται το παρελθόν. «Δίχως μυρωδιές δε θα μπορούσε να επιζήσει· δεν θα ήταν ικανή να καταγράψει στη συνείδηση τον χώρο, τους ανθρώπους γύ­ρω της, η ζωή θα γινόταν εφιάλτης».

Πρόκειται για ένα γλωσσικό εύρημα ώστε να δοθεί το στίγμα της ηρωίδας μου, η βιωματική σχέση της με τη φύση. Η Μάριαν είναι ένα πλάσμα γήινο , ταυτισμένο με το φυσικό κόσμο, το χώμα, και που θέλει να βιώνει τη ζωή με έναν τρόπο πρωτογενή. Όλα αυτά τα διασώζει σαν σε κιβωτό ζώντας  στον κόσμο του Ερρίκου.

Η μητέρα του η Δόμνα ενίσχυσε την αλαζονεία του γιου της.Τον μεγάλωσε με το απόφθεγμα: «Θ’ ανεβείς με τη γροθιά και το μυαλό, όχι με το χάδι». Τα έβαλε στο σεντούκι του και είδαμε την κατάληξη. Πιστεύετε πως ο Ερρίκος είχε περιθώρια να αλλάξει;

Ο Ερρίκος, κι ο κάθε Ερρίκος, έχει μυαλό να κρίνει μάτια να δει, τρόπο να συγκροτήσει μια στέρεα προσωπικότητα. Δεν είναι χωρίς προσωπικές ευθύνες. Είχε περιθώρια να αποκτήσει συνείδηση εαυτού και δεν το έκανε.

Παρόλα αυτά, είναι καθοριστικής σημασίας ο ρόλος της Δόμνας, μιας μητέρας-αράχνης. Δίνει την αγωγή στον γιο της που θα τον κάνει εξουσιαστή, κατακτητή. Τον προετοιμάζει να εξελιχθεί σε κυρίαρχο. Με αρχές που εκτρέφουν την κατακτητικότητά του και τού καλλιεργούν μια δήθεν μεγαλειώδη αντίληψη για τον εαυτό του. Έτσι ακριβώς ο Ερρίκος θα φερθεί στη Μαρυλλίδα. Σαν να είναι το κτήμα του. Και θα επιβληθεί σ’ αυτήν, καταφέρνοντας να  αλλοιώσει την προσωπικότητά της.

Μια τέτοια αγωγή εκτρέφει τον αυταρχισμό και καταλήγει σε άσκηση βίας, στις γνωστές κακοποιητικές συμπεριφορές. Γιατί βία είναι και η εξουσία του λόγου, η χειραγώγηση του μυαλού ενός ανθρώπου, η απαξίωση της ψυχής του η ψυχολογική εξουθένωση, ο εκφοβισμός και ο συναισθηματική του έλεγχος, η στρέβλωση της προσωπικότητάς του.

Χρησιμοποιήσατε τον αυτισμό για ν’ αναδείξετε το πρόβλημα ή εξυπηρετούσε στη ροή του μυθιστορήματος;

Ο αυτισμός εντάχθηκε ομαλά στη ροή της αφήγησης. Θέλησα να δείξω πόσα λάθη κάναμε , πόσα παιδιά αδικήσαμε - δάσκαλοι και γονείς- πόσα ψυχολογικά τραύματα δημιουργήσαμε, αγνοώντας την αιτία συγκεκριμένων συμπεριφορών παιδιών. Που εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι από τη φύση τους είχαν κάποιες ιδιαιτερότητες. Γενικά πάντως τα θέματα που θίγονται στο μυθιστόρημα γύρω από τον κεντρικό άξονα της αφήγησης είναι σύγχρονα. Και στις προθέσεις μου ήταν να γίνει το μυθιστόρημά μου ένας καθρέφτης όπου μέσα του ο αναγνώστης θα βρει κομμάτια εαυτού. Να απολαύσει μεν τη γλώσσα αλλά και να αναπτύξει γόνιμο διάλογο για θέματα που απασχολούν τη σημερινή κοινωνία.

Γιατί βαφτίσατε τον γιό του ζευγαριού «Εκείνος»;

Ο Ερρίκος δε θέλει να ακούει καν το όνομα τού υιοθετημένου γιού. Μετά την εγκατάλειψη του σπιτιού και την επιστολή-καταπέλτη που του αφήνει ο «γιός του» καταγγέλλοντας την υποκριτική του στάση, δεν ακούγεται ξανά το όνομά του μέσα στο σπίτι. Κι αν τύχαινε ποτέ, αναφερόταν από τον Ερρίκο ως «Εκείνος». (Αργότερα θα μάθει ο αναγνώστης, κάτω από άλλες συνθήκες, ότι ο γιος ονομάζεται Στέπαν / Στέφανος).

Προοδευτικός στις ιδέες, αυταρχικός στη συμπεριφορά. Πώς μπορεί κάποιος να κυβερνήσει αν άλλα πιστεύει κι άλλα πράττει;

Ο άνθρωπος της εξουσίας μπορεί. Είναι διαβρωτική η εξουσία. Και ο αμοραλιστής πολιτικός μια χαρά τα καταφέρνει. Νοιάζεται για τον θώκο, όχι για ιδέες. Υπέρμαχος των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη θεωρία, ενώ στην πράξη είναι ιδιοτελής και καιροσκόπος. Αυτός ο τύπος ανθρώπου (που δυστυχώς παρεισέφρησε και στο χώρο της διανόησης) καλλιεργήθηκε στη μεταπολίτευση και μετά. Η ανάπτυξή του ευνοήθηκε από πολιτικές, κοινωνικές συνθήκες και πολιτιστικά περιβάλλοντα.

Μετά την αλαζονεία έρχεται η θρησκεία για να μας ταρακουνήσει ή μια αρρώστια όπως ο κορονοϊός για να μας συνταράξει;

Έρχεται η «τιμωρία». Η Νέμεσις. Η αναγκαία εξισορρόπηση ανθρώπου και  φύσης. Οι άνθρωποι πάντα – αργά ή γρήγορα– πληρώνουμε την αλαζονεία μας. Αλλά φευ! πάντα «ψηλώνει ο νους» και επιστρέφουμε στην οίηση και σε αλαζονικές συμπεριφορές. Μοιραίοι και αυτοκαταστροφικοί, λησμονάμε όπως οι κάτοικοι στην πόλη «Ληθώ», και πληρώνουμε το τίμημα. Απ’ αυτόν τον ζόφο ωστόσο διασώζεται η ηρωίδα μου και απ’ το σκοτάδι βγαίνει στο φως.

Η κακοποίηση των γυναικών αλλά και των παιδιών έχουν γίνει πολύ συχνά στις μέρες μας. Κακοποίηση όμως δεν είναι μόνο η σωματική αλλά και η λεκτική, που τα σημάδια στην ψυχή που πολλές φορές μπορεί να είναι χειρότερα. «Οι βρομιές των ανθρώπων μ’ ενοχλούν», γράφετε χαρακτηριστικά. Πού πάμε ως κοινωνία;

Όταν είχα τελειώσει το μυθιστόρημα και το ’χα παραδώσει πια στον εκδότη μου, ενέσκηψαν οι γυναικοκτονίες και οι κακοποιητικές συμπεριφορές σε βάρος των γυναικών. Και είδα με έκπληξη ότι η ζωή της ηρωίδας μου έχει σχέση με όσα συμβαίνουν στην ελληνική κοινωνία. Το μυθιστόρημα καταπιάνεται με το θέμα, μπαίνει στην ουσία του αλλά και ανάγεται, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό επίπεδο.

Έχει αμβλυνθεί η μνήμη της γης και πώς νομίζετε ότι θα επανέρθουμε; Υπάρχει ισχυρότερο σοκ από αυτό του κορονοϊού για να συνειδητοποιήσουμε πώς είμαστε ασήμαντοι μπροστά του;

Η σύγκριση των πεπερασμένων δικών μας δυνάμεων με τις αξεπέραστες της φύσης θα έπρεπε να μας κάνει πιο συνετούς, και λιγότερο επηρμένους. Η απληστία δεν μπορεί να είναι μοντέλο ζωής και ανάπτυξης, η αίσθηση του μέτρου είναι αναγκαία προϋπόθεση μια άλλης, πιο  ποιοτικής ζωής. Η προσδοκώμενη αναθεώρηση αξιών πολιτισμού, πιστεύω ότι θα έρθει από συνειδητοποιημένους νέους ανθρώπους. Το βλέπω : πώς αντιμετωπίζουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, πόσο αληθινές σχέσεις χτίζουν με τα δικά τους παιδιά, πώς σκέφτονται για τις εργασιακές συνθήκες, πόσο σεβασμό τρέφουν για το περιβάλλον, πόσο ενδιαφέρονται για την άσκηση και την υγιεινή διατροφή, τις μουσικές που ακούνε. Πιστεύω ότι αυτή την εποχή συντελούνται, εν σπέρματι, μεγάλες πολιτιστικές αλλαγές. Ουσιαστικές, χωρίς λάβαρα και σημαίες. Στην πράξη.

Έχετε τιμηθεί με πολλά βραβεία όπως του περιοδικού «Κλεψύδρα», το βραβείο Αναγνωστών Public αλλά και το"TheAthensPrize for Literature" του λογοτεχνικού περιοδικού (δε)κατα Θεωρείτε πως σας δίνουν μεγαλύτερη ευθύνη απέναντι των αναγνωστών;

Το βραβείο ή μια αξιόλογη διάκριση είναι, αναμφισβήτητα, επιβεβαίωση. Μια ώθηση για να συνεχίσεις. Κάθε φορά όμως ξεκινάω πάλι απ’ την αρχή. Περισσότερο αισθάνομαι ‘εργάτης’, όχι ότι έχω φτάσει κάπου.

Έχετε γράψει ποιητικές συλλογές, μυθιστορήματα, θεατρικό που σκηνοθετήθηκε από τον μεγάλο Πιεριέα σκηνοθέτη Θεόδωρο Τερζόπουλο. Σε ποιο είδος λόγου νιώθετε περισσότερο στα δικά σας ύδατα;

Το μυθιστόρημα μού δίνει τη δυνατότητα των μεγάλων τοιχογραφιών, τής εμβάθυνσης στην ανθρώπινη ψυχή και την ενσωμάτωση προβληματισμών με τους όρους, βέβαια, της μυθοπλασίας.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Είναι γεγονός ότι αγκαλιάζει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, την Ελλάδα. Το δίκτυο των συνεργατών αναδεικνύει τις μεγάλες δυνατότητες που έχει τo BOOKIA να διαχέει την πληροφορία γύρω απ’ το  βιβλίο, τη λογοτεχνία, την τέχνη. Η οποία έτσι βγαίνει έξω του κέντρο προς όφελος όλων. 

Ευχαριστώ πολύ κύριε Λογαρά για τη θετική σας ανταπόκριση και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο!

Κι εγώ σας ευχαριστώ για την πρόσκληση και τη συνέντευξη αυτή στο BOOKIA.