Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Τη Μαρία Παπατζέλου τη γνώρισα στο POLYTHEMATIC HYBRID PHYGITAL ON-GOING FESTIVAL, PROMETHEUS IX, ένα πολυδιάστατο αφιέρωμα που πραγματοποιήθηκε στην Κατερίνη, στα πλαίσια των Αικατερινείων, για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του παγκοσμίως γνωστού Έλληνα συνθέτη Ιάννη Ξενάκη. Επίσης, έγιναν παράπλευρες εκδηλώσεις ώστε να γνωρίσουν στο κοινό τις καλλιτεχνικές συνεργασίες και συνάφειες του Ιαπωνικού με τον Ελληνικό πολιτισμό, με σκοπό να αναδειχτεί η ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου και της κεντρικής Μακεδονίας ως προορισμό πολιτιστικού τουρισμού. Η εικαστικός Μαρία Παπατζέλου μας παρουσίασε το βιβλίο της «Εσωτερικές συνδέσεις του υγρού ουρανού» με 43 χαϊκού και ένα μυθικό ποίημα. Ένα ιδιαίτερο βιβλίο που μου άρεσε γιατί έμαθα πολλά για τη φιλοσοφία, την ποίηση τους μύθους της μακρινής Ιαπωνίας.

Κυρία Παπατζέλου ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Πότε ξεκίνησε η σχέση σας με την Ιαπωνία και πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τα χαϊκού;

Ασχολούμαι εντατικά με την Ιαπωνική Τέχνη και Μυθολογία εδώ και τέσσερα χρόνια περίπου. Αφετηρία ήταν η μελέτη των γραπτών και της ζωής του Λευκάδιου Χερν, που με έκανε να έρθω σε επαφή με το Ιαπωνικό πνεύμα το οποίο με γοήτευσε τόσο πολύ, ώστε να θελήσω να ασχοληθώ σχεδόν αποκλειστικά με την ιαπωνική κουλτούρα στο σύνολό της, αντλώντας από εκεί την έμπνευση μου γράφοντας τα χαϊκού μου και δημιουργώντας τα χάρτινα washi kimono μου. Μετά το πρώτο διεθνές art project @Yakumo Koizumi, where clouds are born (2018) που επιμελήθηκα, με τη συμμετοχή 16 εικαστικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Λευκάδιο Χερν -εξ ου και ο τίτλος του που είναι το ιαπωνικό όνομα του- το οποίο ταξίδεψε μέχρι το Kobe, όπου και πήρε πολλά βραβεία στο International Art Exchange Exhibition, άρχισε η συνεργασία μου με τον ερευνητή του Ιαπωνικού Πολιτισμου κ.Masashi Nakamura, η οποία οδήγησε στο πρώτο βιβλίο με τα 43 χαϊκού μου "Inner Connections of the Liquid Sky", σε δυο εκθέσεις στην Ιαπωνία (Houngonji Temple, Kyoto και "In Praise of Zen" στο Tatami Museum of Arts Echizen) και την πρόσφατη κυκλοφορία στην Ιαπωνία (Japan Code Books) του δεύτερου βιβλίου μας "Four Elements in Mythology, Seeking a world nature Philosophy" ένα συλλογικό βιβλίο, το οποίο συνεπιμελληθήκαμε με τον κ. Νακαμούρα και συγγράψαμε με εξαιρετικούς επιστήμονες από την Ελλάδα και την Ιαπωνία. Και το ταξίδι συνεχίζεται με πολλές, νέες εσωτερικές συνδέσεις ιαπωνικής έμπνευσης και δημιουργίας! Έγραφα πολύ από παλιά. Τα χαϊκού προέκυψαν το καλοκαίρι του 2018 σαν ένα πειραματικό λεκτικό παιχνίδι διαλογιστικής άσκησης, μετρώντας τις 17 συλλαβές τους, με αφετηρία τον ανοιχτό ορίζοντα, τα κύματα, τον ουρανό, τη φυγή και την επιστροφή. Άρεσαν τα χαϊκού μου, νομίζω γιατί μου ταίριαξε η ελλειπτικότητα τους και σκεφτήκαμε με τον πολύ καλό φίλο και εκδότη μου τον κ. Ιωάννη Κοψίνη των Εκδόσεων Οδός, να προχωρήσουμε στη δημιουργία του βιβλίου μου "Εσωτερικές συνδέσεις του υγρού ουρανού" στα ελληνικά, καθώς είχε προηγηθεί ήδη η έκδοσή του από τον κ. Νακαμούρα στην Ιαπωνία στα αγγλικά και στα ιαπωνικά, με δική του μετάφραση, σχόλια και τη σύνδεση των χαϊκού μου με το αρχαίο χρονικό Kojiki, αντίστοιχο της δικής μας Θεογονίας του Ησίοδου. Επίσης, παρουσιάζω κάθε μήνα μικρές χαϊκού ιστορίες στο www.monocleread.gr σε συνεργασία με εξαιρετικούς φωτογράφους από την Ιαπωνία και την Ελλάδα, που τους ευχαριστώ πολύ για την εμπιστοσύνη τους και την έμπνευση που μου δίνει η ποιητικότητα των εικόνων τους. Όλη μου η δουλειά, εν μέρει η εικαστική αλλά κυρίως η συγγραφική, είναι αποτέλεσμα γόνιμων, δημιουργικών ζυμώσεων και συνεργασιών, εσωτερικών συνδέσεων της γραφής και των εικόνων.

Ο Λευκάδιος Χερν, ο Έλληνας ποιητής, άγνωστος στους περισσότερους, ήταν οδηγός σας για να γραφεί αυτό το βιβλίο. Για πείτε μας λίγα λόγια γι’ αυτόν και τι ήταν αυτό που τον τράβηξε στην Ιαπωνική κουλτούρα;

Ο Λευκάδιος Χερν, ιρλανδοελληνικής καταγωγής, ήταν ένας σύγχρονος Οδυσσέας, με μία δύσκολη και γεμάτη περιπέτειες ζωή, γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1850 και ταξίδεψε σε τρεις Ηπείρους, μέχρι να καταλήξει στη μακρινή, εξωτική Ιαπωνία, η οποία του χάρισε ένα νέο όνομα -"Yakumo Koizumi" που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει εκεί που γεννιούνται τα σύννεφα - τέσσερα παιδιά, μία μεγάλη αγάπη, την οικογένεια που πάντα αναζητούσε και παγκόσμια αναγνώριση. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια μέσω του συλλέκτη των βιβλίων του, κ.Τάκη Ευσταθίου που δουλεύει χρόνια προωθώντας το Ανοιχτό Πνεύμα του Λευκάδιου.

Ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές στη φιλοσοφία και μυθολογία των δύο λαών;

Αυτό ακριβώς διερευνούμε μαζί με τον κύριο Μ. Νακαμούρα, τις ομοιότητες και τις διαφορές της ελληνικής με την ιαπωνική φιλοσοφία, μυθολογία και κουλτούρα γενικότερα. Σαφώς υπάρχουν ομοιότητες καθώς και πολλές διαφορές, περισσότερα όμως θα βρείτε στο νέο μας βιβλίο "Four Elements in Mythology" που ήδη κυκλοφορεί στα αγγλικά, ενώ μέσα στο 2022 θα κυκλοφορήσει και στα Ελληνικά. Η βασική διαφορά νομίζω είναι πως η δυτική φιλοσοφία είναι ανθρωποκεντρική, ενώ αντίθετα οι Ιάπωνες είναι ανιμιστές, η φύση βρίσκεται στο κέντρο της πίστης τους, καθώς και μία έμφαση στην παράδοση και την προγονική λατρεία. Οι Ιάπωνες καταφέρνουν να ισορροπούν άνετα ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία, καθώς αναζητούν τη μέση οδό, το "μέτρον άριστον" του δικού μας Κλεόβουλου φαίνεται πως διέπει εξίσου τη φιλοσοφία τους.

Μέσα σε τρεις στίχους δίνεται όλο το νόημα των συναισθημάτων που εμείς το δίνουμε σε ολοσέλιδα ποιήματα. Σε ποιο κοινό απευθύνονται τα χαϊκού;

Τα χαϊκού έχουν γίνει αγαπημένη ποιητική φόρμα σε ολόκληρο τον κόσμο, τα τελευταία χρόνια. Πολλοί γράφουν χαϊκού και αυτό είναι υπέροχο, καθώς απαιτείται να είναι κανείς διαλογιστικά στοχαστικός αφαιρώντας κάθε τι περιττό εκφράζοντας μαζί το στιγμιαίο και το αιώνιο, μόνο με 17 συλλαβές. Απευθύνονται σε κάθε έναν που θα ήθελε να σμιλέψει ένα απειροελάχιστο κομμάτι του χρόνου, με αφετηρία μία εικόνα του χώρου, της φύσης γύρω του συνδέοντάς το με το εσωτερικό του τοπίο. Σε όλους όσους αγαπούν την ποίηση που ενεργοποιεί τις αισθήσεις και τον αναστοχασμό.

Διαβάζοντας ένα από τα ποιήματα στη σελίδα 62 που είναι ολοσέλιδο και δίπλα το τρίστιχο «αργά χρύσισαν/πολλά φύλλα πέφτοντας/χωρίς θεατές», διακρίνουμε κοινά νοήματα αλλά με πολλή αφαίρεση. Είναι δικά σας και τα δύο ποιήματα και με πόση χρονική διαφορά γράφτηκαν μεταξύ τους;

Τα χαϊκού μου τα μετάφρασε στα αγγλικά η κ. Φρόσω Βυζοβίτου σε ελεύθερη φόρμα (όχι ακολουθώντας το 5-7-5) και στη συνέχεια από την αγγλική μετάφραση στα αρχαία Ιαπωνικά ο κ. Μασάσι Νακαμούρα για την πρώτη έκδοσή του βιβλίου στην Ιαπωνία το 2020 (Japan code books).

Ο αναγνώστης που θα διαβάσει τη συλλογή, θα δει την επεξήγηση στο κάτω μέρος της σελίδας σε κάθε χαϊκού, έτσι ώστε να καταλάβει το πνεύμα ή τον μύθο πάνω στον οποίο βασίστηκε. Αυτή η αναφορά γίνεται για να την κατανοήσει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό;

Ναι, ακριβώς προσπαθήσαμε να κάνουμε περισσότερο κατανοητό το πως συνδέεται η ιαπωνική μετάφραση με τον μύθο Kojiki προσθέτοντας τα ερμηνευτικά σχόλια του κ. Μ. Νακούρα που συνοδεύουν το κάθε χαϊκού.

Σε ποιες γλώσσες έχουν μεταφραστεί τα χαϊκού σας;

Πρόκειται για το μυθικό μου ποίημα αναφορά στο αρχαίο χρονικό Kojiki, το οποίο χωρίζεται στα οχτώ κεφάλαια του βιβλίου συνδέοντας τα μυθολογικά σχόλια και τα χαϊκού μου και αποτελεί μία ποιητική γέφυρα ανάμεσα στον μύθο και τα χαϊκού.

Ως εικαστικός είστε αφαιρετική και πόσο σας έχει επηρεάσει η ιαπωνική φιλοσοφία;

Σαφώς και έχω επηρεαστεί από την Ιαπωνική Φιλοσοφία όλα αυτά τα χρόνια. Έμαθα να είμαι περισσότερο συγκεντρωμένη, να έχω υπομονή και να μη βιάζομαι, να είμαι συνεπής στις προθεσμίες και στα χρονοδιαγράμματα, περισσότερο πειθαρχημένη και ευγενική. Το ίδιο και στα εικαστικά μου έργα που έχουν γίνει σταδιακά περισσότερο αφαιρετικά. Όλα αυτά τα χρωστάω στην εξαιρετική μου συνεργασία με τον ερευνητή και συγγραφέα κ. Μ. Νακαμούρα τον φωτογράφο και συγγραφέα κ. Έβερεττ Κέννεντυ Μπράουν και τη μούσα των κιμονό μου τη γλυκύτατη κ.Τζούνκο Σοφι Κακιζάκι, τους οποίους ευχαριστώ θερμά, δε θα τα κατάφερνα όλα αυτά χωρίς την πολύτιμη καθοδήγηση και υποστήριξη τους, Arigatō Gozaimasu!

Είστε ένα ανήσυχο και αεικίνητο πλάσμα. Όταν διαβάσει κάποιος το βιογραφικό σας θα δει πως εργάζεστε ως καθηγήτρια εικαστικών στη Μέση Εκπαίδευση, επιμελείστε και οργανώνετε διεθνή εικαστικά πρότζεκτ, σκηνογραφείτε στο Θέατρο «ΜΑΙΩΤΡΟΝ», είστε παραγωγός της ραδιοφωνικής εκπομπής «Τέχνη στην πόλη», γράφετε ποίηση χαϊκού και πολλά άλλα. Πόσες ώρες πρέπει να έχει η μέρα για να ικανοποιείτε τα όνειρα σας;

Ο χρόνος είναι έννοια σχετική και δε φτάνει και περισσεύει, εξαρτάται από το πως τον διαχειρίζεται κανείς. Δε βλέπω τηλεόραση τα τελευταία 5 χρόνια, αυτό από μόνο του μου χαρίζει τουλάχιστον δύο έξτρα ώρες μέσα στη μέρα, διαβάζω και γράφω πολύ -κυρίως ποίηση- ζωγραφίζω ανελλιπώς και αφήνομαι στη ροή, είμαι οπαδός του Ηράκλειτου, τα πάντα ρει και εμείς μαζί! Ξενυχτάω δουλεύοντας πολύ, όταν οι προθεσμίες είναι πιεστικές, αλλά το σημαντικότερο όλων είναι να αφήνεσαι στη ροή, αυτό ανανεώνει συνεχώς τόσο την ενέργεια όσο και την έμπνευση. Γενικώς είμαι ανήσυχο πνεύμα, βρίσκομαι συνεχώς στο επόμενο πρότζεκτ πριν καλά καλά ολοκληρώσω το προηγούμενο! Τρέχω μπας και ξεφύγω από τον φθοροποιό χρόνο, που μας κυνηγά όλους!

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Ευχαριστώ θερμά γι αυτή την ωραία παρουσίαση το Βookia και σας συγχαίρω για τις εξαιρετικές παρουσιάσεις νέων βιβλίων και συγγραφέων, που βοηθούν τους αναγνώστες να μένουν ενημερωμένοι για ότι νέο και ενδιαφέρον κυκλοφορεί στον εκδοτικό χώρο.

Οι τέσσερις εποχές του χρόνου σας έχουν εμπνεύσει. Έχετε γράψει χαϊκού με άλλη θεματογραφία; Να περιμένουμε να διαβάσουμε σύντομα μια επόμενη ποιητική συλλογή;

Ετοιμάζω μια νέα σειρά χαϊκού ιστοριών για το Μονόκλ, σε συνεργασία με εξαιρετικούς φωτογράφους καθώς και ένα νέο βιβλίο για την τέχνη και την ιστορία του κιμονό και θα παρουσιάσω μία εικαστική, οπτική ανάγνωση εμπνευσμένη από το βιβλίο "Η νόσος της αδράνειας" του Κ. Αρκουδέα.

Πάλι μακριά
δες απομακρύνομαι
για να σε φτάσω
Ευχαριστώ πολύ κυρία Παπατζέλου για τη συνέντευξη και σας εύχομαι τα ομορφότερα!