Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Μαρία Κουγιουμτζή γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Διηγήματά της έχουν δημοσιευτεί στα λογοτεχνικά περιοδικά "Η Λέξη", "Εντευκτήριο", "Πάροδος", "Πανδώρα", "Παρέμβαση" και "Ένεκεν", ενώ αντίστοιχα, ποίησή της έχει δημοσιευτεί στα περιοδικά "Εντευκτήριο" και "Πάροδος".

Το βιβλίο της "Άγριο βελούδο" τιμήθηκε με τα βραβεία διηγήματος του περιοδικού "Διαβάζω" (2009) και του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (2010). Το βιβλίο της "Όλα μπορούν να συμβούν μ' ένα άγγιγμα" τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (2017).

Η Μαρία Κουγιουμτζή μιλά για τις «Νύχτες Πυρετού» στο Bookia και στη Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη.

«Το τέλος της ανθρωπότητας πλησιάζει όχι απλώς καταστρέφοντας τον αληθινό πολιτισμό αλλά και τον ίδιο άνθρωπο».

Κυρία Μαρία Κουγιουμτζή είναι τιμή μου που μου παραχωρείτε συνέντευξη για το Bookia. «Νύχτες πυρετού», ένα βιβλίο που το διάβασα, που το αγάπησα γιατί νιώθω πώς ήρθε στην κατάλληλη στιγμή να μου λύσει πολλά ερωτήματα. Θα το χαρακτήριζα αισθησιακό, αυτογνωστικό και αντιφασιστικό. Εσείς πώς θα το συστήνατε στους αναγνώστες σας;

Το βιβλίο είναι ένα άνοιγμα στη ζωή, στην πολυεπίπεδη και πολύπλοκη πραγματικότητα, όπου όλα συμβαίνουν. Το πάθος, η αμαρτία η αγάπη, η σεξουαλικότητα, η εξουσία, η βία, τα πιστεύω του καθενός, πέραν του καλού και του κακού. Επομένως, περιέχει όλα τα στοιχεία στα οποία αναφέρεστε.

Ενώ κινείται στα όρια του ονείρου και της παραίσθησης, εντούτοις είναι ένα ρεαλιστικό βιβλίο, βαθιά υπαρξιακό.

Είναι ένα βιβλίο 540 σελίδων που η διάρκεια της συγγραφής του κράτησε περίπου πέντε χρόνια. Ποια ήταν η αφορμή που το γράψατε και πόσο αλώβητη βγήκατε μετά το τέλος του από αυτό το συγγραφικό ταξίδι;

Η αφορμή: Πολλές φορές μέσα στη νύχτα ξυπνούσα από κάποιο θόρυβο. Μισοκοιμισμένη, βυθισμένη στον κόσμο των ονείρων, έβλεπα στην ανοιχτή τηλεόραση σκηνές από κάποια ταινία, ή από το ανοιχτό βιβλίο που διάβαζα πριν αποκοιμηθώ, και μέσα σε λήθαργο ανάμεσα σε ύπνο και ξύπνο, συνέχιζα αυθαίρετα το στόρι αυτού που έβλεπα, ή διάβαζα, όπου εικόνες, άνθρωποι, ομιλίες, συνέχιζαν να περνούν στη σκέψη μου χωρίς να το επιδιώκω ή να το προκαλώ. Σκέφτηκα λοιπόν πως σε μια τέτοια κατάσταση, εγκατάλειψης του εαυτού, ενεργοποιείται μια άλλη ζωή, ασύνταχτη, άστατη και απρόβλεπτη, όπως τα όνειρα. Αναλογίστηκα ένα σώμα κι ένα πνεύμα σε σχετικό κώμα, να αισθάνεται, σκέφτεται, ανακαλεί πρόσωπα του παρελθόντος και συνομιλεί μαζί τους. Έτσι έβαλα μια γυναίκα σ’ αυτή την κατάσταση να εξακολουθεί να ζει, να έχει μια εσωτερική ζωή, βάσει αυτών που έζησε, που επιθυμούσε, που αγάπησε και να γεύεται όλα αυτά μέσα στην ακινησία, που της επιτρέπει απεριόριστες κινήσεις ελευθερίας και αναρχίας, χαώδεις και αδιευκρίνιστες από την πραγματικότητα αλλά γεμάτες πολλαπλές πραγματικότητες. Ένα είδος ονείρου όπου οι μορφές, τα σχήματα, τα πράγματα οι ιδέες, υπόκεινται σε μια διαρκή μεταμόρφωση, αλλοίωση, που φαίνεται εντελώς φυσική και αποδεκτή.

Αλλά η κυρίως αφορμή είναι πάντα η καθημερινότητα με τις άγριες και γλυκές της εκφάνσεις. Αυτή εισχωρεί μέσα στα όνειρα και τις αθέλητες σκέψεις και επιθυμίες. Αυτά γενικά. Ειδικά, μια σκέψη, μια εικόνα, ακόμα και μια φράση κινητοποιούν τη δημιουργική ενέργεια που απλώνεται στα γεγονότα του παρόντος, και στις αναμνήσεις που ο χρόνος έχει διαμορφώσει και προσθέσει πάνω τους τις αλλαγές του εαυτού, στα κλειδωμένα τραύματα, τις καταπιεσμένες επιθυμίες, και κρούει τη θύρα του ασυνείδητου απ’ όπου προβάλλουν οι άγνωστες, υπόγειες, και μυστηριώδεις άφωνες ζωές του καθενός. Η μυθοπλασία, η φαντασία, το δημιουργικό ψεύδος, ανακαλώντας το ασυνείδητο, πλουτίζει την αφήγηση με απείρως γοητευτικότερα της πραγματικότητας συμβάντα, γιατί η πρόκληση είναι όχι η πραγματικότητα, αλλά η αισθητική αναλαμπή, η υπέρβαση και η διάχυση της κάθε μορφής ύπαρξης μέσα σε μια ανεξάντλητη ελευθερία, που μόνο στα όνειρα και στην Τέχνη αποδεχόμαστε.

Ναι. Ήμουν εξαντλημένη όταν τελείωσα το βιβλίο και πριν ακόμα το τελειώσω. Η αθέλητη ανασκαφή που συντελείται ερήμην του εαυτού και με τον εαυτό, αυτή η αίφνης εμφάνιση, η μεταμόρφωση που συνεχώς αναδιαμορφώνει πράξεις και γεγονότα, και τα εγκαθιστά σε ένα άυλο παρόν, επιφέρει απίστευτο κόπο και γοητεία. Ερωτεύεσαι τον κόσμο που πλάθεται από σένα ερήμην σου. Που ορθώνεται ανάμεσα στην αντίφαση και την κατάφαση, αλλά κυρίως σε μια διαρκή ανησυχία και αμφιβολία.

Πώς αποφασίσατε να γράψετε ένα μεγάλο βιβλίο μετά από τα διηγήματα σας; Ο σημερινός Έλληνας τρέχει συνεχώς, τον κυνηγούν τα προβλήματα. Πιστεύετε πως έχει το ψυχικό κουράγιο να διαβάσει τόσο μεγάλα βιβλία;

Ναι, το μεγάλο πρόβλημα της εποχής μας, η τρεχάλα, δεν αφήνει τον άνθρωπο να γευτεί τη ζωή, μετατρέποντάς τον σε εργαλείο παραγωγής, κλέβοντας τον χρόνο του ασύστολα. Γι αυτό έχει ανάγκη από τον μύθο, την παραμυθία για να γλυτώσει από την απάνθρωπη πραγματικότητα και να ανταμωθεί για λίγο με τις ουσιαστικές ανάγκες του, να κερδίσει τον χρόνο που διέφυγε, να μη χάσει ότι τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο. Ο μύθος δεν είναι ψεύδος, είναι η ποιητική μεταφορά ενός ηθικού και υπαρξιακού αιτήματος. Π.χ. ένα παιδί βιάζεται και σκοτώνεται. Από τον τάφο του αναβλύζει Αγίασμα που θεραπεύει αρρώστους. Η μετατροπή της βαρβαρότητας σε ιερότητα είναι μία από τις μορφές του. Δικαιώνει τον άδικο φόνο του παιδιού. Ή μετατρέπει κάτι σκληρό σε ακόμα πιο άγριο για να το αποδυναμώσει. Π.χ. Ο Κρόνος που τρώει τα παιδιά του είναι ο χρόνος που τρώει τους ανθρώπους. Η μεταφορά είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα ματιά μέσα του και στις διαρκείς μεταβολές των πάντων. Να τιθασεύσει το χρόνο που συνδέει ότι έγινε μ’ αυτό που γίνεται διαρκώς. Να μαθητεύσει.

Οι περισσότεροι ήρωες σας έζησαν δύσκολα χρόνια με τραυματικά ανεπανόρθωτα βιώματα που συμπεριφέρθηκαν ανάλογα στην ενήλικη ζωή τους, όπως ο Ηρακλής, η Συλβί, ο Σάκης και πολλοί άλλοι. Πιστεύετε πως μας ακολουθεί πιστά το παρελθόν μας και δεν μπορούμε να απεγκλωβιστούμε από αυτό;

Είμαστε ότι ζήσαμε ότι σκεφτήκαμε ότι φανταστήκαμε, ό,τι πληροφορηθήκαμε. Μας ακολουθούν τα παιδικά τραύματα, οι αναμνήσεις, οι σκιές, τα λοξά βλέμματα, οι κρυφές λαχτάρες. Δε χρειάζεται να απεμπλακούμε απ’ αυτά αλλά να τα αξιοποιήσουμε να τα αναβαθμίσουμε για να βελτιωθούμε και ταυτόχρονα να βελτιωθεί και το σύνολο.

Ο πυρετός, η φωτογραφική μηχανή, ο καθρέφτης παίζουν συμβολικό ρόλο στη ροή του μυθιστορήματος;

Ο πυρετός είναι το πρόσχημα για να κινηθεί η Κοιμωμένη σε πολλές εκδοχές των προσώπων, να πάρει το σώμα και τις σκέψεις τους, τα λάθη και τις αδυναμίες τους, η συνεχής σύγκρουση με τον εαυτό μας , η ανοχή στις αδυναμίες μας, η εσωτερική φωνούλα μέσα μας που υπερασπίζεται το πρόσωπο μας, σωστά ή λανθασμένα, όλο αυτό το πλήθος που συγκροτεί εμάς και τον κόσμο. Δεν είναι απλώς παραλήρημα, είναι το όλον μέσα στον ένα και το ένα μέσα στο όλον. Η αδιαίρετη σχέση με ότι γίνεται και με ότι κάνουμε. Γιατί στο βάθος είμαστε όλοι ένας άνθρωπος με πολλαπλές ιδιότητες. Ο καθρέφτης, η φωτογραφική μηχανή, απεικονίζουν τον δυστοπικό κόσμο μας. Η Κοιμωμένη είναι η ανθρωπότητα που κοιμάται και ταράζεται από τις οδύνες που η ροή ζωής επιβάλλει. Η Ε. δεν πασχίζει να ξυπνήσει αλλά να βυθιστεί στο αχανές της ύπαρξης με έναν έρωτα που απευθύνεται στα πάντα και στους πάντες. Είναι μια χιμαιρική διαφυγή από την σκληρή πραγματικότητα. Κινείται στο όραμα της ουτοπίας η οποία όταν λαμβάνει τόπο αποτυγχάνει.

Ο φασισμός σε όλες τις εκφάνσεις του κρατά μεγάλο μερίδιο στο βιβλίο. Γεννηθήκατε μέσα στον εμφύλιο και ζήσατε γεγονότα πολύ άσχημα για τη χώρα μας και τον λαό του. Πιστεύετε πως οι συγγραφείς έχουν τη δύναμη με ειρηνευτικό μέσο την πένα τους να βοηθήσουν στον αφανισμό του;

Γεννήθηκα το 1945 οπότε δεν έζησα τον εμφύλιο, ήμουν βρέφος στα αιματηρά γεγονότα. Φυσικά, έζησα τα απόνερά του. Που ήταν για όλους σχεδόν τους Έλληνες επώδυνα. Δεν πιστεύω ότι οι συγγραφείς μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά μπορούν να ευαισθητοποιήσουν το ανθρώπινο στοιχείο, την ανθρωπιά σε μερικούς ανθρώπους. Δυστυχώς, είναι μέσα στη φύση του ανθρώπου να αποφεύγει το διαφορετικό. Όχι μόνο όταν λειτουργεί με το ορμέμφυτο, τον απαίδευτο ψυχισμό του, μετατρέπεται σε αισχρό φασίστα και ρατσιστή, αλλά και ο μορφωμένος άνθρωπος, ο αξιωματούχος, γίνεται πολύ πιο επικίνδυνος, υποκύπτοντας σ' αυτή την εσωτερική εγγραφή με αποτέλεσμα να δικαιολογεί με την ευφυΐα του τις πράξεις του, αλλά και να τις επιβάλλει σε σύνολο ανθρώπων ακόμα και χωρών.

Παρ’ όλα αυτά, τα πάθη και οι φιλοδοξίες μας, οργανώνουν τον κόσμο. Αυτά κάνουν δρόμους κτίζουν σπίτια, υψώνουν γέφυρες, δαμάζουν τα ορατά και τα αόρατα. Το Μίσος είναι η Αγάπη που χορεύει. Το Κακό είναι το Καλό όταν ξεντύνεται.

Αρρώστια για εσάς στις «Νύχτες Πυρετού» είναι η σκλαβιά του νου, η στέρηση ελευθερίας;

Το αντίθετο. Η αρρώστια είναι αυτή που αποκαλύπτει στην Ε. όλη τη ζωή της και όχι μόνο. Της δίνει την ελευθερία, τον χρόνο, να την επεκτείνει, να τη μεταπλάσει, να ζήσει τις ζωές των άλλων σαν να είναι δικές της, Να ενσωματωθεί σε έναν άνθρωπο που τους περιέχει όλους. Να ακροαστεί τη διαστολή, τα βήματα, του χρόνου.

Ο Καβάφης, ο Προυστ, ο Κάφκα, ο Τζόυς ο Ντοστογιέφσκι, ο Μπέκετ, ο Τόμας Μαν και το Μαγικό βουνό, ο Ζολά, ο Σαρτρ, ο Τζόις και ο Οδυσσέας του, είναι μερικοί από τους συγγραφείς που αναφέρονται συχνά μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Πόσο σας έχουν επηρεάσει στη σκέψη αλλά και στα βιβλία σας;

Μπορώ να πω ότι με δίδαξαν να αισθάνομαι και όσο δύναμαι, να σκέφτομαι. Φυσικά με έχουν επηρεάσει, αλλά πάντα μέσα από το δικό μου φίλτρο εμπειριών και φαντασίας.

Τι σημαίνει Ποιητικός χρόνος;

Το άπειρο του χρόνου που μετέχει μέσα στην πεπερασμένη διάρκεια ακόμα και ενός λεπτού. Αυτό συμβαίνει όταν συντελείται η Στάση του Χρόνου μέσα σε μια σκέψη ή εικόνα. Από ένα απρόβλεπτο ερέθισμα ο χρόνος σταματάει και διαστέλλεται μέσα στο σκέπτεσθαι. Το φως της ομορφιάς των κινήσεων, των βλεμμάτων, των αντικειμένων, των πάντων, αποκαλύπτει το κάλλος της ζωής. Είναι ποιητικός γιατί οι άνθρωποι μέσα σ’ αυτόν εμφανίζονται χωρίς πρόσημο θετικό ή αρνητικό, αλλά μ’ ένα άγνωστο πρόσημο, θερμά οικείο, που θα μπορούσα να το ονομάσω υπαρξιακό. Και θαρρείς μέσα απ’ αυτό αποκαλύπτεται ο ρυθμός της Ζωής.

Είναι τότε που τα δευτερόλεπτα κρατούν μια μικρή αιωνιότητα. Και η γεύση τους είναι…αν μπορούμε να το πούμε…καθαρά ποιητική. Αισθητική.

Έχετε φοβηθεί στο παρελθόν από όσα γεγονότα έχετε βιώσει ή φοβόσαστε το μέλλον με τις ανακαλύψεις των επιστημόνων όπως τα ανθρωποειδή ρομπότ;

Ανησυχώ και γοητεύομαι ταυτόχρονα. Έτσι κι αλλιώς όλα προχωρούν ασχέτως των επιθυμιών και των προγραμμάτων μας. Συνήθως αλλιώς τα σχεδιάζεις κι αλλιώς έρχονται. Είναι η δυναμική της μεταμόρφωσης που ονομάζουμε εξέλιξη. Είναι εγγεγραμμένη στο dna του Κόσμου.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Είναι γεγονός πως βοηθούν πολύ στην προβολή των συγγραφέων και των έργων τους. Είναι μια μεθοδευμένη και επιτυχημένη διαμόρφωση της Λογοτεχνικής και όχι μόνο, παρουσίας, αλλά και των ιδεών και των αξιών, των σχέσεων επιπέδου του δημιουργικού γίγνεσθαι. Μπορεί κανείς να απολαύσει, να συγχρωτισθεί με τους δημιουργούς και τα έργα τους να μπει στον κόσμο της γλώσσας, του ύφους και των προβλημάτων που είναι όλων μας. Η παρουσία του Bookia είναι ακάματος και διαρκής. Πάντα πλησίον των δημιουργών.

«Οι νύχτες πυρετού» είναι ένα βιβλίο που πιστεύω πως βοηθά πολύ τον αναγνώστη να κάνει την αυτογνωσία του τώρα τον καιρό της πανδημίας. Ήταν μια ευκαιρία θα έλεγα να κάνει τη βουτιά του στην ψυχή και να την ανιχνεύσει. Να ξαναγεννηθεί.

Ευχαριστώ πολύ κυρία Κουγιουμτζή για την κουβέντα μας και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο.