Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Τη Νατάσσα Καραμανλή την πρωτογνώρισα στην Κατερίνη το 2018, όπου δραματοποίησε το βιβλίο της «Το μπλουζ της Κυριακής» και «Ωτακουστής» μαζί με τη συγγραφέα Χαρά Χρυσάφη. Σήμερα έρχεται στα εκδοτικά πράγματα με τη «Βαριάντα», ένα πολύ δυνατό και επίκαιρο βιβλίο από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Κοινωνικό και αστυνομικό θα το χαρακτήριζα, πολλές φορές το έκλεισα γιατί με συγκλόνισε και νόμιζα πως θα μου κοπεί η ανάσα από τις δυνατές σκηνές και τις μαρτυρίες τριών γυναικών που πέρασαν όλα τα δεινά από τους συντρόφους τους. Προτίμησα να μιλήσω με την ίδια τη συγγραφέα για να μας οδηγήσει στα σκοτεινά του μονοπάτια.

«Δεν είσαι πιόνι. Σε κανένα παιχνίδι. Είσαι γυναίκα, βασίλισσα, πολεμίστρια και αμαζόνα. Κι από δω και στο εξής κάθε παιχνίδι θα το ορίζεις εσύ και η άμυνά σου θα σε οδηγεί πάντα σε ρουά ματ. Με όποια Βαριάντα κι αν επιλέξεις να ακολουθήσεις».

Νατάσσα Καραμανλή σας ευχαριστώ για τον χρόνο που διαθέτετε να μιλήσετε για τη «Βαριάντα», στους αναγνώστες του Bookia.Ένα πολύ ωραίο όνομα με δυνατό εξώφυλλο. Τι είναι η Βαριάντα;

Βαριάντα είναι ένας ευρύτατα διαδεδομένος σκακιστικός όρος, που σημαίνει παραλλαγή. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ακολουθία κινήσεων που ακολουθεί ο παίκτης, προκειμένου να αναπτύξει τη στρατηγική που θα τον χρίσει νικητή.

Η έρευνα για να φτάσει αυτό το βιβλίο στα χέρια των αναγνωστών, ήταν χρονοβόρα και δύσκολη. Πόσο χρόνο κράτησε η συγγραφή του;

Η συγγραφή διήρκησε περίπου επτά μήνες. Άλλαζαν οι εποχές δίχως να το καταλάβω, όπως αντιλαμβάνεστε.

Μάρα, Ιουλία, Ευγενία. Τρεις γυναίκες από τις χιλιάδες που ζουν την κόλαση των συζύγων τους. Πόσο εύκολο ήταν να σας ανοίξουν την καρδιά τους και πόσο βασανιστικό για σας να μας τα διηγηθείτε;

Ήταν μια δύσκολη κι επίπονη διαδικασία και για τις δυο πλευρές. Αρχικά, έπρεπε να κερδίσω την εμπιστοσύνη τους κι αυτό είναι μια διαδικασία που δεν απαιτεί μόνο χρόνο, αλλά και πράξεις, δεν κατακτιέται με μία μόνο συνάντηση. Υπήρξαν πολύ φορτισμένες στιγμές, λεπτά που ο χρόνος σταματούσε πάνω στις φιγούρες αυτών των γυναικών. Οι λέξεις ήταν δύσκολες κι οι σκέψεις ένας δαίδαλος που ακόμη δεν είχαν καταφέρει να ξεμπλέξουν απόλυτα. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αναφορές στις στιγμές του εφιάλτη τους, δεν ήταν εύκολο να περιγραφούν. Εκεί, πράγματι, λύγισα. Δεν ήταν καθόλου απλό. Ένιωσα σαν διαρρήκτης, σα να τρύπωνα παράνομα στη ζωή τους και ανακάτευα τα προσωπικά τους αντικείμενα. Το συναίσθημα αυτό δε με εγκατέλειψε όταν ξεκίνησα να γράφω. Αισθανόμουν μόνιμα ένα σφίξιμο στο στομάχι, μια συστολή, έναν δισταγμό αν θα κατάφερνα να αποδώσω σωστά όχι μόνο τις εμπειρίες, αλλά και να συναισθήματά τους.

Στην πάροδο των δεκαετιών, οι μητέρες, γιαγιάδες και πηγαίνοντας πιο πίσω, έζησαν τη σωματική και λεκτική βία, χωρίς αφενός να μπορεί να τις υπερασπιστεί κάποιος και αφετέρου δεν εργαζόντουσαν ώστε να τολμήσουν να φύγουν από τον άντρα-αφέντη. Μην ξεχνούμε ότι και η προίκα, γραφόταν στο όνομα του. Σήμερα, που οι γυναίκες μορφώνονται, εργάζονται, γιατί δεν μπορούν να κλείσουν την πόρτα πίσω τους και να φύγουν αλλά υπομένουν τη βία;

Οι λόγοι είναι αρκετοί και πολυεπίπεδοι. Και σε αυτό συμβάλλει κι η ίδια η πολυπλοκότητα της γυναικείας σκέψης. Πίσω από κάθε μια, όλες οι γυναίκες κρύβουν άλλες τρεις τουλάχιστον. Είναι σαν μια κούκλα μπάμπουσκα. Ανοίγεις την πρώτη-που είναι πάντα η ύπαρξη ενός παιδιού- ναι, αλλά μέσα από αυτήν, ξεπηδούν άλλα ερωτηματικά. Τι θα γίνει με το σχολείο του, πώς θα επιδράσει στην ψυχολογία του, πώς θα εξηγήσεις τους λόγους μιας πιθανής αποχώρησης από το σπίτι; Έπειτα, παρεμβάλλεται το θέμα των γονιών, οι επιπτώσεις στον επαγγελματικό στίβο -αν υπάρχει- και, φυσικά, ο κοινωνικός στιγματισμός, η ανασφάλεια για το μέλλον. Τίποτα δεν είναι απλό κι η τελική απόφαση περνά από δεκάδες παραμέτρους.

Σήμερα υπάρχουν ξενώνες φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών, υπάρχουν οργανώσεις γυναικών που τις στηρίζουν. Γιατί να υπάρχει ο φόβος;

Ο φόβος είναι μέσα μας, πιστεύω. Φοβόμαστε εκείνο που δε γνωρίζουμε, αλλά κι εκείνο που μας μαθαίνουν από μικρά παιδιά. Μαθαίνουμε να σωπαίνουμε για δεκάδες άχρηστους λόγους. Να μαλώνουμε χαμηλόφωνα, να υποφέρουμε στα κρυφά. «Μη μιλάς, δεν είναι δουλειά σου, μην ανακατεύεσαι, σφίξε τα δόντια και κάνε υπομονή, μη φωνάζεις γιατί μας ακούει η γειτονιά!» Με αυτά μεγαλώσαμε. Με τον φόβο του κοινωνικού στιγματισμού. Η λανθασμένη αντίληψη «τι θα πει ο κόσμος» είναι ακόμη βαθιά ριζωμένη μέσα μας. Περνά στο αίμα, στο πετσί μας κι αυτό γίνεται ένας βρόγχος, μια αλυσίδα σφιχτά περασμένη στα πόδια μας, που μας κρατά πίσω. Μας αποτρέπει να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις που θα αλλάξουν ριζικά τη ζωή μας. Πρέπει να αποτινάξουμε από πάνω μας αυτή τη νοοτροπία. Οι κακόβουλες κριτικές των τρίτων είναι απλά ένα άλλοθι για όσα εκείνοι δεν μπορούν ή δεν κατόρθωσαν να πραγματώσουν.

Πού μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μυθοπλασία και πού πραγματικότητα μέσα στο μυθιστόρημα;

Αυτό είναι κάτι που θα το ανακαλύψουν οι αναγνώστες. Το μόνο που μπορώ να πω, είναι πως οι ιστορίες των τριών γυναικών αποτυπώνονται όπως ακριβώς τις βίωσαν.

Το σκάκι έχει κυρίαρχο ρόλο στο μυθιστόρημα σας. Τα πιόνια, οι στρατιώτες, οι βασιλιάδες και οι βασίλισσες. Ένα παιχνίδι για δυνατούς παίχτες. Πιστεύετε πως όλη η ζωή μας είναι μια παρτίδα και ότι εμείς οι γυναίκες επιβάλλεται να ορίζουμε τη θέση που θα έχουμε;

Το σκάκι και η ζωή είναι αλληλένδετα: η ζωή, λέει ο Γκάρι Κασπάροφ, μιμείται το σκάκι. Η κάθε φάση του παιχνιδιού αντιστοιχεί σε προβλήματα της καθημερινότητας και πώς πρέπει να μάθουμε να τα αναγνωρίζουμε, να τα υπολογίζουμε και να τα ξεπερνάμε Τα μυστικά της επιτυχίας είναι η σωστή εκτίμηση, η ακρίβεια, η αυτοπεποίθηση, η γνώση του αντιπάλου, η διαίσθηση, η αισιοδοξία, μια ολόκληρη φιλοσοφία που εφαρμόζεται σε οποιοδήποτε επίπονο παιχνίδι θέλουμε να στεφθούμε νικητές. Και μπορεί το παιχνίδι να τελειώνει με ρουά ματ, με την απειλή του βασιλιά, δηλαδή, αλλά καλό είναι να θυμόμαστε εμείς οι γυναίκες, πως η βασίλισσα είναι το πιο ισχυρό κομμάτι της σκακιέρας!

Στη σελίδα 108 γράφετε πως μόνες μας μπήκαμε στο κλουβί. Και πώς θα λευτερωθούμε αφού γνωρίζουμε πως αν δεν πετάξουμε με τα δικά μας φτερά, κανείς άλλος δεν θα μπει στον κόπο να το κάνει;

Κανείς άλλος, αυτό είναι αλήθεια. Μα δεν αρκούν μόνο τα δικά μας φτερά για να πετάξουμε μακριά από το κλουβί. Εμείς θα ανοίξουμε την πόρτα. Δική μας είναι η επιλογή. Η δύσκολη κίνηση είναι η απόφαση. Χρειάζεται τόλμη. Θάρρος και αυτοπεποίθηση. Και, δυστυχώς, μια γυναίκα που έχει υποστεί κακοποίηση, χάνει ένα μεγάλο μέρος αυτών των αρετών της, μεταξύ πολλών άλλων. Είναι εύθραυστη. Ευάλωτη και πληγωμένη. Θα χρειαστεί φροντίδα, κατανόηση, στήριξη. Αυτά περιμένει να βρει μετά το κλουβί. Θα τα βρει, όμως; Ίσως, αυτή η ανασφάλεια είναι ένας από τους λόγους που υπομένει την «αιχμαλωσία» της.

Εκδίκηση. Μια μεγάλη λέξη όταν ο θύτης γίνεται θύμα. Είχαμε ακούσει πρόσφατα από έναν υπεύθυνο ότι όταν ο γυναικοκτόνος το δηλώσει αμέσως τον φόνο θα έχει ελαφρυντικά στη δίκη. Για ποιο λόγο η γυναίκα να μην εκδικηθεί όταν νιώθει πως είναι απροστάτευτη;

Η αλήθεια είναι πως οι γυναίκες σπάνια φτάνουν στο σημείο να εκδικηθούν τον βασανιστή τους. Για του λόγου το αληθές, θα μου επιτρέψετε να παραθέσω κάποια στοιχεία που αντλήθηκαν από την ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων.

Το πρώτο 10μηνο του 2021, οι κλήσεις στη Γραμμή SOS 15900 ανήλθαν σε 7.809. Από αυτές 5.405 αφορούσαν περιστατικά βίας (3.182 ενδοοικογενειακή βία και 2.699 βία από νυν ή πρώην συντρόφους). Από αυτές τις κλήσεις, οι 3.730 έγιναν από τις ίδιες τις γυναίκες, ενώ οι 1.675 από τρίτα πρόσωπα. Στα 43 συμβουλευτικά κέντρα του Δικτύου Δομών της ΓΓΔΟΠΙΦ απευθύνθηκαν 4.449 γυναίκες ή άνθρωποι από το περιβάλλον τους.175 γυναίκες με τα παιδιά τους φιλοξενήθηκαν στους 19 ξενώνες  της επικράτειας. Όπως βλέπετε, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Αν, λοιπόν, οι γυναίκες στρέφονταν στην αυτοδικία, τώρα θα μιλούσαμε για πολλά θύματα. Αντιθέτως, μιλάμε για πολλές γυναικοκτονίες, οι οποίες πληθαίνουν με το πέρασμα του χρόνου.

Το μυθιστόρημα σας είναι και αστυνομικό. Έχουμε πολύ αξιόλογους συγγραφείς στο είδος. Ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία και γιατί να προτιμούμε το βορειοευρωπαικό αστυνομικό μυθιστόρημα;

Η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία έχει παρουσιάσει εξαιρετικά δείγματα τα τελευταία χρόνια. Οι νέοι συγγραφείς τολμούν και σπάνε τις παλαιωμένες νόρμες, τιμώντας, ωστόσο, τις κλασικές και noir αξίες των μεγάλων διδαξάντων του crime και του who dun it. Οι τίτλοι πληθαίνουν, το ψυχολογικό thriller σε συνδυασμό με το crime κερδίζουν συνεχώς έδαφος κι ο πήχης ανεβαίνει με εντυπωσιακούς ρυθμούς. Θεωρώ πως δεν απέχουμε πολύ από το να προσεγγίσουμε τα πρότυπα της βορειοευρωπαϊκής αστυνομικής λογοτεχνίας, αρκεί να συγκρατήσουμε την τάση της υπερβολής.

Κατά τη γνώμη σας, οι συγγραφείς πρέπει να ζουν μέσα στη γυάλα, γράφοντας τα βιβλία τους ή να είναι δυνατά μέσα στην κοινωνία, στηλιτεύοντας το κάθε τι που έρχεται αντίθετο στην προστασία της;

Πιστεύω πως κάθε μορφή τέχνης είναι μια κραυγή. Κραυγή ενάντια στο παγιωμένο, στο κατεστημένο, ενάντια στα κακώς κείμενα. Αδυνατώ να φανταστώ έναν οποιοδήποτε καλλιτέχνη είτε είναι συγγραφέας, εικαστικός, ηθοποιός, να μένει αμέτοχος σε όσα διαδραματίζονται γύρω του. Ο καθένας από το δικό του βήμα οφείλει να λαμβάνει θέση απέναντι στην κοινωνία, να κραυγάζει δυνατά για τα λάθη, τις παραλείψεις και τις αβλεψίες της. Είναι ένας τρόπος αντίστασης.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Παρακολουθώ το BOOKIA και πιστεύω πως έχει συνεισφέρει αρκετά στον χώρο του βιβλίου. Οι παρουσιάσεις, οι κριτικές, οι προωθητικές ενέργειες γίνονται με απόλυτο σεβασμό προς το αναγνωστικό κοινό. Αποτελεί μια ενδιαφέρουσα και ενημερωμένη πλατφόρμα για τους αναγνώστες. Για εμάς που γράφουμε το ΒΟΟΚΙΑ είναι ένα ουσιώδες εργαλείο να μας φέρει σε επικοινωνία με τους αναγνώστες, να μιλήσουμε για τη δουλειά μας.

«Μαγειρεύεται» κάτι καινούργιο στο εργαστήρι της Νατάσσας Καραμανλή ή είναι ακόμη νωρίς για σχεδιασμό;

Ποτέ δεν είναι αργά για σχεδιασμό! Πάντα κάτι «μαγειρεύεται», αυτό είναι αλήθεια. Το επόμενο μυθιστόρημά μου είναι ήδη έτοιμο και στα σκαριά βρίσκεται και το τρίτο.

Σ’ ευχαριστώ πολύ Νατάσσα Καραμανλή για την κουβέντα μας και σας εύχομαι ολόψυχα να είναι καλοτάξιδη η «Βαριάντα» σας. Ας γίνει αφορμή να έρθει η δύναμη και η ελπίδα σ’ όλες τις γυναίκες. Γιατί όπως γράφετε: «Καμιά μόνη. Η σιωπή δεν είναι πάντα χρυσός».

Εγώ σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία. Αυτό ας γίνει το σύνθημα ζωής μας. Καμιά μόνη!