Άννη Παπαθεοδώρου-Η τέταρτη πλευρά-Άνεμος εκδοτική

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

" Υπάρχουν πάντα τέσσερις πλευρές σε κάθε ιστορία: Η δική σου εκδοχή, η δική τους εκδοχή, η αλήθεια και αυτό που πραγματικά συνέβη."

Ζαν Ζακ Ρουσσώ.

Είκοσι ένα χρόνια μετά την άτακτη φυγή του στην Αμερική, ο Νικόλας επιστρέφει στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει αυτά που άφησε πίσω του: μια γυναίκα νεκρή, μια κόρη που τον μισεί, έναν αδελφό που αρνείται είκοσι ένα χρόνια τώρα να του μιλήσει. Μια μεγάλη αγάπη που έμεινε πίσω και έφτιαξε μια νέα ζωή, στοιχειώνουν την επανένωση της οικογένειας. Η επιστροφή του ζωντανεύει τον εφιάλτη του τότε. Τον εφιάλτη που ζητά τις απαντήσεις που δεν δόθηκαν ποτέ στις ερωτήσεις που δεν εκστομίσθηκαν ποτέ. Ό,τι ενώνει μια οικογένεια, είναι το ίδιο που μπορεί να τη διαλύσει. Τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται και η αλήθεια, παρότι μία, μπορεί να έχει πολλές πλευρές. Ποια είναι η τέταρτη πλευρά της;

Η Άννη Παπαθεοδώρου, με σταθερή ομπρέλα τις εκδόσεις Άνεμος μας φέρνει το νέο της βιβλίο «Η τέταρτη πλευρά». Το αινιγματικό εξώφυλλο διά χειρός του Νικόλα Τελλίδη, μας προδιαθέτει να κάνουμε τα δικά μας σενάρια για το τι θα επακολουθήσει στις σελίδες του. Γνωρίζοντας τη συγγραφέα από την πρώτη της εκδοτική παρουσία, με την τριλογία Ευτοπία, που « βούτηξε» κατευθείαν στα βαθιά νερά της λογοτεχνίας, και τα κοινωνικά μηνύματα που περνούν στις σελίδες τους, ανέμενα πως κι αυτό θα είναι ένα βιβλίο με προβληματισμούς και καταστάσεις που ζήσαμε με πολιτικά ψήγματα. Άλλωστε η ζωή σε όλες τις εκφάνσεις είναι πολιτική πράξη. Η γενιά που μεγάλωσε τη δεκαετία του 60 αλλά και τις κατοπινές βίωσε όλα αυτά που μας περιγράφει η συγγραφέας μέσα από τις ζωές των ηρωίδων και ηρώων της. Μια οικογένεια πρωταγωνιστεί που τα μέλη της περνούν δύσκολα καταπιεστικά χρόνια χάρη τις συντηρητικές απόψεις του πάτερ φαμίλια, που δείχνει αμετανόητος και σταθερός στις απόψεις τους μέχρι τέλους. Διατάζει πως θα ζουν και πως θα λειτουργούν τα μέλη της οικογένειας και δεν δέχεται λοξοδρόμηση των πιστεύω του. Όσο διάβαζα για τις συμπεριφορές του πατέρα, ένιωθα θυμό και αγανάκτηση. Μια μάνα που αγκαλιάζει τα παιδιά της μα δεν μπορεί να τα υποστηρίξει. Τρία παιδιά, δυο αγόρια κι ένα κορίτσι που πρέπει να υποκύψουν στα θελήματα και τις απόψεις του πατέρα. Ο ένας γιος, ο μεγαλύτερος, ο Νικόλας είναι ο δυνατός, αργότερα επαναστάτης ενώ ο Μιχάλης και η Ελένη, δέχονται άβουλα τις επιταγές του πατέρα και ακολουθούν το επάγγελμά του, γιατί έτσι πρέπει. Για τον Νικόλα και την πορεία που χάραξε, ένιωθα χαρά και περηφάνια για όσα κατόρθωσε, για τον Μιχάλη ένιωσα προδοσία απέναντι στον άνθρωπο που τον στήριξε, για την Ελένη ένα παράπονο που δεν πολέμησε και δέχτηκε το ποτάμι της ζωής να κυλήσει όπως το επιθυμεί ο πατέρας της. Οι εφιάλτες είναι συνεχόμενοι, χωνεύουν τα γεγονότα χωρίς πάλη αλλά τα σπλάχνα τους φωλιάζουν την αδικία που γίνεται εις βάρος τους χωρίς να έχουν την τόλμη να υπερασπιστούν τις μύχιες σκέψεις τους. Οι ανατροπές συνεχίζονται μέχρι την τελευταία σελίδα. Το πισωγύρισμα είκοσι ένα χρόνια πριν και στο σήμερα, δίνουν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να σκιαγραφήσει τους χαρακτήρες αγαπώντας, μισώντας και περιφρονώντας τους.. Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τέσσερα μέρη και μικρά κεφάλαια, σωστά δομημένα ώστε ο αναγνώστης να μην κουράζεται. Αντίθετα, η αγωνία του κορυφώνεται όσο οι ήρωες πετούν σιγά-σιγά τη μάσκα τους, που τους κρατά δέσμιους σε μια ζωή που οι άλλοι έκτισαν γι’ αυτούς. Η συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά την τεχνική να τον φέρνει στην κορύφωση της ανάγνωσης. Δεν χρησιμοποιεί γλαφυρές εικόνες ή λέξεις που θα μας εντυπωσιάσουν για να ξεχαστούμε από τον κύριο στόχο της. Και ο στόχος της είναι να στηλιτεύσουμε την κοινωνία του πρέπει, την κοινωνία της ψεύτικης μάσκας, να θυμίσει τους παλιότερους τι πέρασε ώστε να μην το επαναλάβει στα παιδιά του. Αλλά και να δώσει στη νέα γενιά το σπρώξιμο του θάρρους, της τόλμης, του ονείρου, της ελπίδας, του αγώνα. Από τις σελίδες του περνούν μηνύματα ισότητας των δυο φύλων, όπως στη σελίδα 32 που λέει η Ελένη: «Τι κι αν είχα αρκετή εξυπνάδα, πολλή καλή θέληση και όρεξη; Ήμουν γυναίκα και τέτοια θα έμενα σε όλη μου τη ζωή. Οι γονείς μας ανήκαν σε μια άλλη εποχή. Παρότι δεν πίστευαν στην ανισότητα, δεν ήταν σίγουροι για την απόλυτη ισότητα των δυο φύλων». Για τη δικαιοσύνη στη σελ. 53 που ρωτά ο Νικόλας τον πατέρα του, ο οποίος του γκρεμίζει την έννοια του δίκαιου αλλά και το πρότυπο του πατέρα που θαύμαζε στη συνέχεια. «Δηλαδή δεν κερδίζει αυτός που έχει δίκιο αλλά αυτός που έχει τον καλύτερο δικηγόρο;» και παίρνει την απάντηση «Η ζωή δεν είναι δίκαιη, ούτε η κοινωνία. Θα το μάθετε αυτό όταν βγείτε στον πραγματικό κόσμο»

Θυμό ένιωσα αλλά και γύρισα προς τα πίσω το γρανάζι της μνήμης όταν διάβασα στη σελίδα 48 τα λόγια του πατέρα: «Του αρέσουν τα λάθος πράγματα. Αυτά που του αρέσουν δεν έχουν μέλλον. Εγώ έχω στρώσει το μέλλον για όλα μας τα παιδιά ». Τότε που καταστρέφονταν ζωές των παιδιών που ακολουθούσαν σπουδές και το επάγγελμα του πατέρα, που δεν επιθυμούσαν. Περισσότερο για το γόητρο της οικογένειας ή να πραγματοποιηθούν τα απωθημένα των γονιών, γιατί δεν κατάφεραν οι ίδιοι να πραγματοποιήσουν. Η Τέχνη, η ζωγραφική που ήθελε να ακολουθήσει ο Νικόλας ήταν η μόνιμη κόντρα με τον πατέρα του, που πίστευε ότι πρέπει να πάρει χαρτί από το Πανεπιστήμιο, ότι η Τέχνη είναι πάρεργο, χόμπι κι όχι επάγγελμα ώστε να μπορεί να επιβιώνει. Η Φρίντα Κάλο, ο Ντιέγκο Ριβέρα και ο Πικάσο είναι τα πρότυπα, τα παραδείγματα του Νικόλα για να αντιταχθεί στον πατέρα του. Περπατούν οι δυο τους σε δρόμους παράλληλους που δεν υπάρχει ένωση εδώ και πολλά χρόνια. Ο Νικόλας προτιμά να κάνει δουλειές του ποδαριού παρά να υποκύψει στα θέλω του πατέρα του, πριν ταξιδέψει στην Αμερική, όπου ανοίγονται νέοι προσοδοφόροι ορίζοντες.

Και ως συντηρητικός άνθρωπος, πιστός στο τρίπτυχο πατρίδα-θρησκεία-οικογένεια, δεν θα απέφευγαν το μεγάλο ζήτημα του ρατσισμού. Γράφει στη σελίδα 152 για την Αλβανίδα οικιακή βοηθό, την Ανδρομάχη που ήταν Βορειοηπειρώτισσα «Τα μιάσματα, οι άθεοι που ήρθαν στην Ελλάδα να τους κατακτήσουν, να τους ληστέψουν να τους εκμεταλλευτούν. Ενώ ο Νικόλας στη σελίδα 214 του απαντά κατάμουτρα: «Όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίδιοι. Το αίμα είναι αίμα είτε είναι ελληνικό είτε οτιδήποτε. Τι σημασία έχει η χώρα απ’ όπου προέρχεται. Πώς μπορείς να ξεχωρίζεις έτσι τους ανθρώπους ενώ λες ότι είσαι Χριστιανός»

Πότε θα αγαπήσουμε την αλήθεια; Πότε θα καταλάβουμε πως ο μετανάστης ή ο πρόσφυγας δεν θα ήθελε ποτέ να αφήσει την πατρίδα του αν ζούσε καλά. Αν τον άφηναν οι μεγάλοι αυτής της γης να ζήσει με αξιοπρέπεια. Γι’ αυτό έγραψα πρωτύτερα πως το μυθιστόρημα έχει πολιτικά ψήγματα. Πότε θα πετάξουμε το προσωπείο της υποκρισίας; Πότε θα βάλουμε φρένο στην κοινωνία να μην ασχολείται με τις ζωές μας; Ποια είναι η δύναμη της σιωπής, του ψέματος και της αλήθειας; Πότε θα σταματήσουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη που έκαναν σε μας; Τελικά οι πρωταγωνιστές σε ποιους δρόμους οδηγούνται; Ποια είναι η κατάληξη τους; Το μετάνιωσε ο πατέρας; Ήρθε η λύτρωση; Μη βιάζεστε να γράψετε τα δικά σας σενάρια. Απολαύστε το γιατί η συγγραφέας δεν θα σας αφήσει να καταλήξετε κάπου. Καλοτάξιδο να είναι Άννη Παπαθεοδώρου!