Δουλεύοντας ως δασκάλα του δημοτικού σχολείου για αρκετό διάστημα, η Νίκη Γρηγορίου θέλησε να γνωρίσει καλύτερα και βαθύτερα τα παιδιά και ταυτόχρονα να μελετήσει πώς, πότε και γιατί άλλαξε η σχέση δασκάλου και παιδιού μέσα στα χρόνια. Το να είσαι παιδί έχει την ίδια σημασία τώρα και παλιά, εδώ και αλλού; Τι είναι η παιδική ηλικία, ποια η ιστορική της πορεία και κοινωνιολογία και ποια η θέση της στην κρίσιμη εποχή της δεκαετίας του 2010; Σε τι χρησιμεύουν τα σχολικά εγχειρίδια γλώσσας για την εξαγωγή συμπερασμάτων σαν αυτά της παρούσας έρευνας και ποια η ταυτότητά τους; Τι ρόλο παίζουν η φτώχεια και ο καταναλωτισμός στην ανάπτυξη και πώς τα αντιλαμβάνεται ένα παιδί; Ποια είναι η θέση του μέσα στην οικογένειά του, ποια είναι η σχέση του με τα άλλα μέλη και ποιες οι υποχρεώσεις του; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντώνται στο ενδιαφέρον βιβλίο της Νίκης Γρηγορίου.

Το κείμενο μπορεί να περιέχει βιβλιογραφία και υποσημειώσεις, προϊδεάζοντας τον αναγνώστη για δοκιμιακή μελέτη, το περιεχόμενό του όμως είναι απλούστερο και απόλυτα κατανοητό σε όλους ενώ οι μικρές επιμέρους θεματικές ενότητες διευκολύνουν να διαβάσει κανείς όσο και ό,τι θέλει. Επιπλέον, τα αποσπάσματα των λογοτεχνικών έργων σύγχρονων και κλασικών συγγραφέων, εκτός από απαραίτητα για τεκμηρίωση και εμπλουτισμό του κειμένου, φέρνουν τον αναγνώστη σε σύντομη επαφή με το σύνολο της λογοτεχνικής γραμματείας, οπότε ίσως και να του εγείρουν το ενδιαφέρον είτε να διαβάσει ολόκληρα τα βιβλία είτε να ανατρέξει σε άλλα των ίδιων συγγραφέων. Υπάρχουν πάρα πολλές ενδιαφέρουσες σκέψεις, αναφορές και πληροφορίες που φωτίζουν απ’ όλες τις πλευρές τον ψυχισμό και την ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού. Η οικογένεια ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες του, το κοινωνικοποιεί (του μαθαίνει δηλαδή φόρμες συμπεριφοράς), του χτίζει μια υγιή προσωπικότητα και του αναπτύσσει τις γνωστικές ικανότητες, εξασφαλίζοντάς του ένα περιβάλλον πλούσιο σε μορφωτικά ερεθίσματα για την πλήρη ενεργοποίηση και αξιοποίηση των νοητικών ικανοτήτων του. Επιπλέον, αναφέρονται η θέση του παιδιού στην εκπαίδευση, οι σχέσεις του με τον δάσκαλο και τους συμμαθητές, κατηγορίες παιδιών που διαφοροποιούνται από το δυτικό πρότυπο (μετανάστες, πρόσφυγες, εργάτες και πολεμιστές) και επεξηγούνται ζητήματα όπως τι είναι το παιδί-πρότυπο, πόσο σημαντική είναι η φύση στη ζωή του, ποια η σχέση του με την τεχνολογία, τι είναι η παιδική ηλικία, τι ρόλο παίζουν η φτώχεια και ο καταναλωτισμός στην ανάπτυξη και πώς τα αντιλαμβάνεται ένα παιδί κ. π. ά.

Όλα αυτά καταγράφονται, αναλύονται και οδηγούν σε ποικίλα συμπεράσματα στηριγμένα σε αποσπάσματα συγκεκριμένων σχολικών βιβλίων. Προτιμήθηκαν δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα: η σειρά με τίτλο «Η Γλώσσα μου» που εκδόθηκε την περίοδο 1982-1984 και σημάδεψε την εκπαιδευτική πορεία τουλάχιστον είκοσι χρόνων (περιείχαν καινοτόμες αλλαγές, όπως κείμενα ποικίλης ύλης μαζί με ασκήσεις κατανόησης, γραμματικής, συντακτικού και γραπτής έκφρασης, πλούσια εικονογράφηση, τα λογοτεχνικά αποσπάσματα ακολουθούν τη χρονολογική σειρά σημαντικών γεγονότων που συναντάμε σε κάθε σχολικό έτος κλπ.) και τα νέα εγχειρίδια που εκδόθηκαν τη σχολική περίοδο 2006-2007 που είχαν ως στόχο να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα της παιδαγωγικής, της διδακτικής και των απαιτήσεων των καιρών. Όπως τονίζει η συγγραφέας, το σχολικό εγχειρίδιο είναι σημαντικό εργαλείο μάθησης στα χέρια του εκπαιδευτικού κι επιπλέον, ως μοναδικό διαθέσιμο μέσο διδασκαλίας, είναι αποτέλεσμα της βούλησης της εκάστοτε εξουσίας και της ιδεολογίας της άρχουσας τάξης, γι’ αυτό επιλέχτηκε ως πεδίο έρευνας της συγκεκριμένης μελέτης. Η αποτελεσματικότητά του στη διδασκαλία εξαρτάται από πολλούς κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς και ατομικούς παράγοντες και αποτελεί πολιτικό, πληροφοριακό και παιδαγωγικό μέσο.

Τα βιβλία του 1980 εκφράζουν τη νέα τάξη πραγμάτων που είχε φέρει το ΠΑΣΟΚ, όπως για παράδειγμα αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, ισότητα των φύλων κ. ά. ενώ στα βιβλία του 2006-2007 παρατηρούμε πολλές αλλαγές, απότοκες των τεράστιων πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και κοινωνιολογικών εξελίξεων. Σήμερα έχουμε να κάνουμε πλέον με παιδιά πιο δραστήρια, ανεξάρτητα, διεκδικητικά, υπεύθυνα, ενημερωμένα και ικανά να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να επιλύσουν ζητήματα κι αυτό οδήγησε στην εξίσου μεγάλη αλλαγή της διδακτέας ύλης. Έτσι, δεν έχουμε μόνο ιστορική, κοινωνιολογική και ψυχολογική προσέγγιση θεμάτων που άπτονται με το παιδί και την ιδεολογία του αλλά και μια «άτυπη σύγκρουση» μεταξύ του χτες και του σήμερα, με τις καταιγιστικές αλλαγές και εξελίξεις στις ζωές μας να επηρεάζουν κατά μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη των παιδιών. Το συμπέρασμα για το τι αντικατοπτρίζουν και πρεσβεύουν τα εκάστοτε σχολικά εγχειρίδια είναι ξεκάθαρο: «Εκείνα του 1989 στόχευαν στο να προκαλέσουν κοινωνικές αλλαγές με κυρίαρχη την ισότητα των δύο φύλων και αυτά του 2006 αντικατοπτρίζουν το αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών καθώς και διεθνείς μεταβολές και εξελίξεις. Σε κάθε περίπτωση η μακροχρόνια χρήση και των δύο σειρών εγχειριδίων τα κατέστησε ξεπερασμένα, καθώς λειτούργησαν και λειτουργούν μέσα σε μια εντελώς διαφορετική ελληνική κοινωνία από αυτή που τα δημιούργησε» (σελ. 308).

Η συγγραφέας έχει βρει πολύ καλές διαφορές που μπορούν να εκκινήσουν σημαντικές συζητήσεις και βαθύτερη έρευνα, όπως το αντίβαρο στην πρόσβαση σε καταναλωτικά αγαθά που απολαμβάνουμε σήμερα (τότε υπήρχε μεν πρόσβαση σε αυτά αλλά όχι σε υπερβολικό βαθμό και τονίζεται η διαφοροποίηση από το απώτερο παρελθόν με τις στερήσεις, την ανέχεια και την έλλειψη αφθονίας λόγω των πολέμων και των συνεπειών τους ενώ σήμερα οι διεθνείς οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις έχουν επηρεάσει αισθητά την εποχή και τα παιδιά κινούνται σ’ έναν κόσμο υπερπληθώρας). «Η πολύτεκνη οικογένεια του παρελθόντος δεν έχει σχέση με τη σημερινή σύγχρονη αστική οικογένεια» (σελ. 82), τονίζει η συγγραφέας σε άλλο σημείο.

Φυσικά ερχόμαστε και στην τεχνολογία, όπου παρατηρούμε πως η σχέση της παιδικής ηλικίας με αυτήν αλλάζει από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή, καθώς παρέχει διαφορετικές δυνατότητες, αφού όλα αυτά τα εργαλεία παρέχουν υπηρεσίες με μεγάλη ταχύτητα και ευκολία πρόσβασης κι αυτό ίσως είναι πρόβλημα για την παιδική ηλικία. Οι συνθήκες πλέον κάνουν το παιδί να θέλει τα πάντα εδώ και τώρα κι όλα αυτά μειώνουν τη συγκέντρωση της προσοχής, την υπομονή της ανταμοιβής, τον αυτοέλεγχο και την ενσυναίσθηση, για να μην αναφερθούμε στην άκριτη και άκρατη πληροφορία. Βρήκα ενδιαφέρουσα την άποψη του Neil Postman πως το παιδί, περιτριγυρισμένο από υπερπληθώρα ανεξέλεγκτων πληροφοριών, δεν προλαβαίνει να ζήσει την παιδική του ηλικία με αγνότητα και αθωότητα γιατί αποκτά γνώσεις που δε συνάδουν με την παιδικότητά του και ταυτόχρονα απουσιάζει ο έλεγχος των ενηλίκων πάνω στην πληροφόρηση.

Το «Αναζητώντας το παιδί» είναι μια ενδιαφέρουσα έρευνα για την ψυχοσωματική ανάπτυξη και την κοινωνικότητα του παιδιού που στηρίζεται στα αποσπάσματα των κειμένων που εμφανίζονται στα σχολικά αναγνωστικά σε δύο διαφορετικές περιόδους της σύγχρονης εποχής μας. Με τρόπο απλό, λιτό και ανεπιτήδευτο, έμαθα και κατανόησα πολλά για την κοινωνική συμπεριφορά και τον ψυχισμό των παιδιών ενώ ταυτόχρονα έβλεπα έμπρακτα τις αλλαγές που υφίσταται η κοινωνία μας μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα των βιβλίων και την επιστημονική θεώρηση του παιδιού και του γύρω του κόσμου μέσω της αντίληψης, της μάθησης και των κοινωνικών δεξιοτήτων που καλείται να αναπτύξει σε εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα, τότε και τώρα.