Ποια ήταν η σχέση του Μήτρου Αγραφιώτη με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη; Γιατί ο μεγάλος οπλαρχηγός τον έβαλε στην προσωπική του φρουρά και στη συνέχεια του εμπιστεύτηκε το ταμείο του; Τι συνέβη στη μάχη της Ακρόπολης όπου και δολοφονήθηκε ο μεγάλος αυτός αγωνιστής; Ποιες ήταν οι προσωπικότητες των δύο αντρών και τι τους ακολουθεί μέχρι σήμερα;

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (1782-1827) ήταν νόθος γιος του Δημητρίου Ίσκου και της Ζωής Διμισκή, η οποία, μετά τον θάνατο του συζύγου της, Ιωάννη Μαυρομματιώτη, κατέφυγε σε μοναστήρι. Τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα λόγω του οικογενειακού του ιστορικού κι έγινε φιλόνικος, βλάσφημος και βωμολόχος. Νεαρός έπεσε στα χέρια του Αλή Πασά τον οποίο και υπηρέτησε ώσπου λιποτάκτησε και τάχτηκε στο πλευρό του κλέφτη Αντώνη Κατσαντώνη. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση κατάφερε να γίνει καπετάνιος των Αγράφων, του τόπου όπου γεννήθηκε, και συμμετείχε στον Αγώνα, βιώνοντας νίκες, ήττες, προδοσία, αχαριστία. Το 1826 ο Κιουταχής κατέλαβε την Αθήνα, πλην του βράχου της Ακρόπολης που κρατούσε ο Γιάννης Γκιούρας, κι ακολούθησε μια σειρά από μάχες, που οδήγησαν στη νίκη των Ελλήνων. Στις 22 Απριλίου 1827 ο Καραϊσκάκης πυροβολείται σε μια μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τουρκαλβανών και αφήνει την τελευταία πνοή του την επομένη. Ήταν ατύχημα ή δολοφονία; Ήταν μια πληγή στη μάχη ή κάποιος όπλισε το χέρι του φονιά;

Ο Μήτρος Αγραφιώτης ήταν το δεξί χέρι του ήρωα της Επανάστασης που του εμπιστεύτηκε μέχρι και το ταμείο του. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά γι’ αυτόν κι έτσι ο συγγραφέας Κώστας Ακρίβος, δισέγγονος του Μήτρου, αρχίζει να συγκεντρώνει υλικό που θα ανασυστήσει την πορεία του στον χρόνο. Το βιβλίο χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια με συγκεκριμένη δομή, μέσα από την οποία αναβιώνουν: η ζωή των δύο αντρών, τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης στα οποία συμμετείχαν, οι μαρτυρίες των ανθρώπων που τους γνώρισαν ή άκουσαν γι’ αυτούς, η εποχή και οι τόποι, δίνονται ακόμη και μη οριστικές απαντήσεις σε κρίσιμα και ασαφή ερωτήματα όπως πώς και γιατί δολοφονήθηκε ο Καραϊσκάκης και ποιος ήταν ο ηθικός αυτουργός, αν έπασχε από φυματίωση ή ελονοσία κ. ά.

Η ζωή του Γεωργίου Καραϊσκάκη αναπαρίσταται μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων όπως του λόρδου Βύρωνα από το ταξίδι του στην Αλβανία το 1809, ξένων περιηγητών, Τούρκων, Άγγλων διπλωματών και αξιωματικών, του Καρλ Κρατσάιζεν που έκανε και τα πορτρέτα πολλών αγωνιστών της ελευθερίας κ. ά. και μέσα από επίσημα έγγραφα και εφημερίδες της εποχής. Καθαρεύουσα και δημοτική εναλλάσσονται, ο κάθε αφηγητής έχει τον δικό του χώρο μέσα στο κείμενο και μαθαίνουμε γενικότερα είτε τις συνθήκες γνωριμίας είτε το παρελθόν του και τον τρόπο σκέψης του μέσα από τις αυθεντικές πηγές. Αυτή η ιστορικότητα εναλλάσσεται με μυθιστορηματική απόδοση του Μήτρου Αγραφιώτη, μέσω της οποίας ταξιδεύουμε πότε στα στερνά του χρόνια που φυτοζωούσε και επαιτούσε για μια τιμητική σύνταξη, πότε με μορφή ημερολογίου στις μάχες που έδωσε στο πλάι του αγωνιστή, πότε στις ζωές των απογόνων του ώστε να καταλήξουμε στη δεκαετία του 1960 όπου ο συγγραφέας μέσα από ένα συγκινητικό κείμενο καταγράφει τη δική του παιδική ηλικία. «Μα πιο πολύ φαρμακώνομαι που ο καπιτάνος δεν πρόφταξε να δει τον Τούρκο φευγάτο απ’ το ελληνικό» (σελ. 132). Με αυτά τα λόγια αποχαιρετά ο Μήτρος Αγραφιώτης τον οπλαρχηγό του και δίνει χώρο στους απογόνους του να μας οδηγήσουν λιτά και παραστατικά στο σήμερα και να αποκτήσουμε ολοκληρωμένη εικόνα και για τη δική του οικογένεια.

Αξιέπαινη, αν και ίσως φανεί λίγο δύσκολη για τους περισσότερους αναγνώστες, η εξιστόρηση σε καθαρεύουσα και με άφθονους ιδιωματισμούς των περισσότερων γεγονότων, αν και το γλωσσάρι στο τέλος βοηθάει αρκετά. Τα κεφάλαια είναι μικρά και σύντομα, το κείμενο ρέει γρήγορα, ο συγγραφέας αναμιγνύει σωστά τα ντοκουμέντα με τη μυθιστορηματική ανάπλαση τυχόν κενών και στο τέλος παρατίθενται όλες οι πλευρές των αμφιλεγόμενων σημείων, που ανέφερα και πιο πριν, ώστε να έχουμε πληρέστερη και όσο γίνεται αντικειμενικότερη εικόνα γεγονότων και ανθρώπων.

Το «Πότε διάβολος πότε άγγελος» είναι μια ποικίλης μορφής σύνθεση της ζωής και της δολοφονίας του Γεωργίου Καραϊσκάκη και μια τεκμηριωμένη καταγραφή της οικογένειας του Μήτρου Αγραφιώτη, προγόνου του συγγραφέα. Ακριβοδίκαιη και αμερόληπτη παράθεση γεγονότων, πιστή καταγραφή της εποχής προεπαναστατικά -κυριαρχία Αλή Πασά-, στην καρδιά των γεγονότων και μετεπεναστατικά -βασιλεία Όθωνα (γλώσσα, έθιμα, συνήθειες, κώδικας τιμής κ. ά.), ιδιωματισμοί και καθαρεύουσα εναλλάξ με δημοτική, ντοκουμέντα και γλωσσάριο συγκροτούν μια μελετημένη και ολοκληρωμένη εργασία.

Ακρίβος Κώστας-Πότε διάβολος και πότε άγγελος-Εκδόσεις Μεταίχμιο

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Ήρωας γεννιέσαι ή γίνεσαι; «Ποια είναι τα κοινά στοιχεία του Καπετάνιου Καραϊσκάκη με τον Μήτρο Αγραφιώτη»; Γιατί υπάρχει ακόμη φαγωμάρα μεταξύ μας»; «Γιατί να διαβάσουμε ακόμη ένα βιβλίο για τη ζωή και τους αγώνες ενός ήρωα της Επανάστασης του ‘21»; «Ποιες περισσότερες γνώσεις θα μας προσθέσει στις ήδη υπάρχουσες»; «Γιατί τώρα, μετά από διακόσια χρόνια από την Επανάσταση»;

Όποιος δεν γνωρίζει την τριακονταετή πορεία του Κώστα Ακρίβου στη λογοτεχνία, πράγμα σπάνιο, μόλις αντικρίσει στις προθήκες του βιβλιοπωλείου το νέο του βιβλίο με τον ευρηματικό τίτλο «Πότε διάβολος και πότε άγγελος» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, με τη φωτογραφία του Γιώργου Καραϊσκάκη, σίγουρα θα το ξεφυλλίσει. Τι παραπάνω έχει να μας πει ο συγγραφέας για τον Καραϊσκάκη από αυτά που γνωρίσαμε στο σχολείο; Πάρα πολλά στοιχεία για τη ζωή του ήρωα που δεν γνωρίζαμε ξεδιπλώνονται στο βιβλίο των 250 περίπου σελίδων μαζί με τη βιβλιογραφία και το λεξιλόγιο που χρησιμοποίησε σ’ αυτό το καθηλωτικό μυθιστόρημα. Η ιστορία συναντά τη λογοτεχνία, κι όπως έχει πει ο συγγραφέας «είναι συγκοινωνούντα δοχεία, τους διακρίνει μια σχέση δίδυμης φιλότητας ή αντιπαλότητας». Το βιβλίο δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου. Ήμουν τυχερή μπορώ να πω που το βιβλίο έφτασε στο βιβλιοπωλείο πριν την επίσημη κυκλοφορία και το προηγούμενο Σαββατοκύριακο χάθηκα στην υπέροχη αφήγηση του και στην ιστορία για ν’ ανακαλύψω αυτά που δεν γνώριζα. Και ήταν πολλά αυτά που ξεδίπλωσα από τη μνήμη και φυσικά προβληματίστηκα.

Ο συγγραφέας μας μιλά για τον Μήτρο Αγραφιώτη, τον προπάππο της μητέρας του που γεννήθηκε στα Άγραφα το 1803 και κατατάχτηκε στο σώμα του Καραϊσκάκη, στην ηλικία των δεκαοχτώ χρονών. Ο καπετάνιος τον έχρισε ταμία του. Πώς και γιατί τον εμπιστεύτηκε τα οικονομικά, θα το διαβάζετε στο συγκλονιστικό τέλος του βιβλίου. Ο συγγραφέας σέβεται τη ζωή και τα γεγονότα και απέδωσε πιστά την ιστορική αλήθεια αφού ερεύνησε, μελέτησε εμπιστεύτηκε στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου το «Εγκυκλοπαιδικό βιογραφικό λεξικό Νεότερης Θεσσαλικής ιστορίας» του Αντώνη Αντωνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο αλλά και άλλες ιστορικές πηγές. Εκεί όμως που η Ιστορία μάς γνώρισε τους γνωστούς ήρωες, έρχεται ο Κώστας Ακρίβος και η λογοτεχνία να μας φέρνει στο φως τους ανώνυμους ήρωες που έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα αλλά και όλη την περιουσία τους με αποτέλεσμα να μείνουν πάμπτωχοι και να επαιτούν πολλές φορές τη σύνταξη από το κράτος. Σίγουρα η επανάσταση και η ανεξαρτησία της Ελλάδας δεν οφείλεται στις Μεγάλες δυνάμεις αλλά σε μερικούς φιλέλληνες και στους χιλιάδες απλούς ήρωες του λαού που μπορεί να μην ήξεραν γράμματα αλλά είχαν ψυχή.

Σ’ αυτό το μυθιστόρημα ο αναγνώστης θα ταξιδέψει στην Ελλάδα του πανίσχυρου Αλή πασά από τα Γιάννενα, στα Άγραφα αλλά θα γνωρίσει και τις συμφωνίες που γινόταν με τους Τούρκους και ορισμένους αρματολούς, όπως ο Καραϊσκάκης. Ο Ακρίβος δεν θα διστάσει να γράψει τις βωμολοχίες του Καραϊσκάκη, που όπως όλοι γνωρίζουμε ήταν γνωστός για την αθυροστομία του. Δεν θα μπορούσε να το αποκρύψει σεβόμενος την προσωπικότητα του, όσο κι αν κάποιοι κωλύονται να τις διαβάσουν. Μας μιλά ακόμη για την ανιδιοτέλεια του, τον αυθορμητισμό του, την ειλικρίνεια, τη γενναιότητα του, τη στρατηγική του. Μας γνωρίζει την επαναστατική Ελλάδα του λόρδου Βύρωνα, του Μεσολογγίου, της κλεφτουριάς, της Άλωσης της Τριπολιτσάς, του Κολοκοτρώνη, του Μαυροκορδάτου, του Κόχραν και του Τσορτς. Πώς δηλαδή οι τρεις τελευταίοι του έβαζαν εμπόδια και επιθυμούσαν τη δολοφονία του. Γι αυτούς «η επαναστατημένη Ελλάδα ήταν η χρυσή ευκαιρία για αξιώματα και πλούτη.» Ενώ ο Κόχραν ο κυνικός είχε πει: «Δεν ήλθα να χαθώ εις την Ελλάδα με τα σχέδια σας. Θα αποθάνω εις την Αγγλία» Ή ότι «οι Έλληνες είναι καλοί μονάχα για να ψήνουν κοκορέτσια». Ο Καραϊσκάκης τους έφερνε εμπόδια στα φιλοτουρκικά τους σχέδια. Το κατά πόσο οι Μεγάλες Δυνάμεις μας στήριξαν επίσημα στον αγώνα, θα τα διαβάσετε στο βιβλίο και το πιθανότερο θα προβληματιστείτε και θα αλλάξετε την εικόνα σας που είχατε μέχρι σήμερα.

Τέλος, ο Ακρίβος θα σας ταξιδέψει στα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας και θα ζήσετε τον απόηχο της επανάστασης. Θα ακούσετε τις συγκλονιστικές αφηγήσεις από τον ίδιο τον Αγραφιώτη και των απογόνων του.

«Από αδελφοκτονίες είναι δυστυχώς κατάστικτος ο ιστορικός μας βίος».

Οι περισσότεροι γνωρίζουν πως ο Καραϊσκάκης μέχρι την ηλικία των δεκαπέντε περίπου χρονών δεχόταν κοροϊδίες και χλευασμούς επειδή ήταν «μούλος», δηλαδή νόθος, αγνώστου πατρός, δεν είχε δικό του σπίτι ή δικό του χωριό, η μητέρα του επαιτούσε για να τον μεγαλώσει. Ήταν ο «γιος της Καλογριάς» και ο «βρομερός τσιγγάνος», λόγω του μαυριδερού δέρματος του. Η υποκρισία; Μετά τον θάνατο του πάλευαν οι δήμοι μεταξύ τους ποιος θα πάρει το όνομα του και που θα ταφούν τα οστά του. Ούτε στον τάφο του δεν τον άφηναν να ηρεμήσει!

Για τη ζωή του Μήτρου Αγραφιώτη δεν θα μιλήσω αλλά ούτε για τη λογοτεχνική συγκλονιστική πέννα του Κώστα Ακρίβου, που είναι άλλωστε γνωστή σε όσους παρακολουθούν την συγγραφική του πορεία. Θα αφήσω στους αναγνώστες ν’ απολαύσουν τη μαγευτική αφήγηση του και το συγκλονιστικό τέλος των ηρώων. Καλοτάξιδο να είναι το νέο σας βιβλίο κύριε Ακρίβο.

Θα κλείσω με την αφιέρωση του συγγραφέα: «Που πας παλικάρι ωραίο σαν μύθος» από το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη»

Εξαιρετικό και διδακτικό συνάμα, με πρωτότυπη αφήγηση. Από τα καλύτερα του εν λόγω συγγραφέα.