Πρώτα πρώτα να ξεκαθαρίσω ότι το βιβλίο το διάβασα ως αναγνώστης και δεν το μελέτησα ως ερευνητής, επομένως δεν είμαι σε θέση να εντοπίσω λάθη ή αβλεψίες συγκριτικά με άλλες πηγές. Υπό αυτές τις συνθήκες λοιπόν εδώ έχουμε μια προσωπική εργασία της συγγραφέως, την οποία είχε υποβάλει ως διδακτορική διατριβή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το γλωσσικό ζήτημα και ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός αποτέλεσαν πεδία πολιτικών, κοινωνικών και εκπαιδευτικών αντιπαραθέσεων στο σύνολο του νέου ελληνισμού και παράλληλα έδωσαν το καθοριστικό στίγμα στο εκπαιδευτικό και πολιτισμικό προφίλ της σύγχρονης Ελλάδας. Τον ελληνικό πληθυσμό της Πόλης διαπερνούσαν και επηρέαζαν την περίοδο αυτή όλα τα ιδεολογικά, κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα που διαμόρφωνονταν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος και απασχολούσαν την ελληνική κοινωνία. Ειδικά στην Πόλη όμως τα ζητήματα της γλώσσας και του εκπαιδευτικού δημοτικισμού όχι μόνο απασχόλησαν και διαίρεσαν τους ομογενείς, αλλά ορισμένες φορές εκδηλώθηκαν χρονικά νωρίτερα απ? ό,τι στο ελληνικό βασίλειο.

Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση, μελέτη και ερμηνεία του γλωσσικού και του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, όπως εμφανίστηκαν και διαμορφώθηκαν στον ελληνισμό της Πόλης, στην Εκκλησία, τους διανοούμενους και τους εκπαιδευτικούς της, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, όπως και η εφαρμογή των απόψεων του εκπαιδευτικού δημοτικισμού στα σχολεία της Πόλης. Οι πηγές για τη διερεύνηση του θέματος είναι οι σχετικές εργασίες για τον δημοτικισμό και τα έντυπα που εκδίδονται στην Πόλη, κυρίως η εφημερίδα Ταχυδρόμος (κυκλοφόρησε την περίοδο 1898-1908) και η συζήτηση που έλαβε χώρα μέσα από τις στήλες της μετά τη δημοσίευση συγκεκριμένων άρθρων του λογίου Φώτου Φωτιάδη.

Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη και συνοδεύεται από Παράρτημα. Στο Α΄ μέρος αναπτύσσονται αναλυτικά το γλωσσοεκπαιδευτικό ζήτημα, η κοινωνικοπολιτική δομή και η δημοτικιστική κίνηση στην Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Στο Β΄ μέρος καταγράφονται ακέραια τα εβδομήντα τρία κείμενα της εφημερίδας Ο Ταχυδρόμος ενώ στο Παράρτημα περιλαμβάνονται συμπληρωματικά κείμενα για την ευρύτερη αντίληψη της εποχής της εφημερίδας και των δεδομένων του γλωσικού ζητήματος. Το όλο πόνημα ολοκληρώνει η παράθεση αναλυτικής βιβλιογραφίας.

Η εργασία είναι επεξηγηματικότατη και σφαιρικότατη, με πολλές παραπομπές και σημειώσεις. Αποδίδεται σε πολύ καλό βαθμό η ατμόσφαιρα, η νοοτροπια, οι απόψεις, οι εξελίξεις, οι συνέπειες, οι αντιδράσεις σε όποιον τομέα σχετίζεται με τη γλώσσα και την εκπαίδευση. Από τον πληθυσμό των Ελλήνων της Πόλης την ίδια περίοδο, τις σχέσεις των Ελλήνων με την οθωμανική εξουσία και την πληθυσμιακή, κοινωνική και οικονομική κατάσταση των Ελλήνων της Πόλης φτάνουμε σιγά σιγά στο ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης στα εκπαιδευτικά ζητήματα και στη διοίκηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στην πνευματική κίνηση από τους Έλληνες της Πόλης και στον Τύπο στην Κωνσταντινούπολη. Δίνεται επίσης αναλυτικά το γλωσσικό και εκπαιδευτικό ζήτημα της ίδιας περιόδου, με έμφαση στην ανάπτυξη της γυναικείας εκπαίδευσης και στη δράση της εξέχουσας παιδαγωγού Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Όλα αυτά δένουν με την παράθεση και την κριτική αποτίμηση των άρθρων και των άλλων δημοσιευμάτων στην εφημερίδα Ταχυδρόμος ως προς το γλωσσικό ζήτημα και γενικότερα με τις συλλογικές δραστηριότητες σε δημοτικιστικά έντυπα.

Ποιες οι σχέσεις των Ελλήνων με την οθωμανική εξουσία, από ποια στάδια πέρασε η ανεξαρτησία τους και σε τι βαθμό προόφου έφτασαν, πώς και γιατί συστάθηκε ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως και ποια τα έργα του, ποιος ο ρόλος του Πατριαρχείου στα εκπαιδευτικά πράγματα, ποιο το ποσοστό των Ελλήνων στον πληθυσμό της Πόλης, ποια η γενικότερη πνευματική κίνηση στην Πόλη, ποιοι έγραφαν τι, ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν την ίδια περίοδο στην Πόλη και ποιες θέσεςι υποστήριζαν κι ένα σωρό άλλα ερωτήματα βρίσκουν απάντηση σε αυτό το πληρέστατο και εμπεριστατωμένο βιβλίο.