Βιβλίο Η σκοτεινή πλευρά της φωτογραφίας
Συγγραφέας Στέλιος Σκοπελίτης
Κατηγορία Δοκίμιο Φωτογραφίας
Εκδότης Ροές
Συντάκτης-ρια Δημήτρης Μπουζάρας

Το διάβασες;
Πες τη γνώμη σου στο Bookia!
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Έχοντας πλέον διαθέσιμο ένα εκπληκτικό εργαλείο, το διαδίκτυο, μπορούμε να «ταξιδέψουμε» με μεγάλη ευκολία στα «άδυτα» των εκδοτικών και εκεί, συχνά, βρίσκουμε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες επιλογές. Με αυτό τον τρόπο, πριν μέρες ανακάλυψα το βιβλίο του Στέλιου Σκοπελίτη, ενός από τους κορυφαίους φωτογράφους στη χώρα μας, με τίτλο «Η σκοτεινή πλευρά της φωτογραφίας, ή γιατί η φωτογραφία δεν είναι τέχνη», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροές.

Ο συγγραφέας αφηγείται το χρονικό της δικής του ζωής μέσα από την τέχνη του φακού και το χρονικό της τέχνης μέσα από τη ζωή του. Το ταξίδι ξεκινά από τις πρώτες οικογενειακές φωτογραφίες. Συχνά, η πρώτη στάση του νόστου αφορά αυτού του είδους τη θεματολογία και οι φωτογραφίες λειτουργούν ως φορείς συναισθημάτων, αναμνήσεων, απουσιών.

Η δύναμη του νόστου, λοιπόν, στάθηκε η αφορμή για το ταξίδι, βάζοντας στη σειρά ένα σύνολο σκέψεων, φαινομενικά ασύνδετων μα συνάμα άρρηκτα δεμένων, δημιουργώντας μια λευκή βίβλο του σκοτεινού θαλάμου, έναν οδηγό προς –νέους ή μη– φωτογράφους, στους οποίους, ούτως ή άλλως, ουσιαστικά απευθύνεται.

Ο Σ. Β. Σκοπελίτης γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1942. Συγγραφέας πολλών βιβλίων και δημιουργός άλλων τόσων λευκωμάτων, σωτήρας μιας εποχής που χάνεται.

«Εδώ και πολλές δεκαετίες η φωτογραφία έγινε αποδεκτή ως τέχνη – κάτι για το οποίο τόσο αγωνιστήκατε στις απαρχές του 20ού αιώνα.

Στην εποχή μου συμβαίνει και το εξής παράδοξο: κάθε φωτογραφία που τραβιέται/τυπώνεται θεωρείται έργο τέχνης...»

Ξεκινώντας το βιβλίο με τη μορφή επιστολής προς τον Alfred Stieglitz, θέτει τα ερωτήματα της παλαιάς γενιάς φωτογράφων στην αυγή της νέας ψηφιακής εποχής. Εκφράζει λύπη για την ουσιαστική αλλοτρίωση τόσο του υποκείμενου όσο και του αντικειμένου, το οποίο πλέον παραμερίζει ουσιαστικά την πραγματικότητα του συναισθήματος και του ρομαντισμού της αληθινής ζωής για χάρη των ψεύτικων προτύπων, της ψεύτικης ζωής, του πρόσκαιρου και άνευ ουσίας εντυπωσιασμού της στιγμής, δημιουργώντας μια συνέχεια δίχως ποιοτικό υπόβαθρο.

Σημειώνει έτσι μια αλήθεια, το γεγονός πως ο καθένας στις μέρες μας εύκολα ενδύεται το μανδύα του φωτογράφου, δημιουργώντας δίχως ηθική, αντίληψη, έμπνευση, όραμα και γνώση μια σύγχυση στο κοινό, το οποίο, λόγω της συχνής επανάληψης, αποδέχεται το μέτριο ως τέχνη και το σκοτάδι ως κανονικότητα.

«…όταν ήμουν νέος προσπαθούσα μέσα από τις φωτογραφίες που τραβούσα, για μένα και για τους άλλους, να εντοπίσω το κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό υπόβαθρο από όπου προερχόμουν, το θεωρούσα χρέος μου. Ο καθείς οφείλει να γνωρίζει τον τόπο προέλευσής του, είναι ο τόπος που τον συγκροτεί ως οντότητα.

Σήμερα το περιβάλλον διαμορφώνεται ψηφιακά – και οι νέοι φωτογράφοι θα χρειαστούν ψηφιακούς οφθαλμούς για να μπορέσουν να απεικονίσουν τον γενναίο νέο κόσμο που ανατέλλει χωρίς εμένα...»

Σχολιάζει την πορεία της τέχνης που –όπως οι περισσότερες– άλλαξε το σκοπό της υπό την επήρεια του κοινωνικοπολιτικού, θρησκευτικού αλλά και οικονομικού περιβάλλοντος. Επίσης, την τύχη του μέσου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως όχημα προπαγάνδας από διάφορα κέντρα αμέσως μετά την αναγνώριση της δύναμής του, μια τύχη από την οποία δεν ξέφυγε σχεδόν καμία εφεύρεση, αρχής γενομένης από τον τροχό έως το διαδίκτυο.

Με τόλμη, αυτοκριτική διάθεση και ειλικρίνεια, ο συγγραφέας δημιουργεί ένα ημερολόγιο ζωής με περιστατικά που «χαράκωσαν», διαμόρφωσαν τόσο την καλλιτεχνική του υπόσταση όσο και την ανθρώπινη. Ένα ημερολόγιο με πλήθος τόσο ευτράπελων όσο και σοβαρών περιστατικών από την πολύχρονη καριέρα του, κάποια από τα οποία έχουν ως «ήρωες» σημαντικές προσωπικότητες της εποχής.

Τι είναι η φωτογραφία στην πραγματική της ουσία και τι είναι αυτό που τη διαχωρίζει από την εικόνα;

Είναι η φωτογραφία μια απλή επικοινωνία;

Ποια η διαφορά της τέχνης από την πολιτική;

Πότε μια φωτογραφία θεωρείται έργο τέχνης;

Με έναν σχεδόν ποιητικό λόγο και φιλοσοφική διάθεση, απαντά σε πλήθος ερωτημάτων και περιγράφει αυτή την αλλαγή, όντας εγκλωβισμένος και πλέον θεατής και ο ίδιος, στο μεταίχμιο μιας εποχής που απομακρύνεται γοργά και μιας νέας, διαφορετικής, που έρχεται δυναμικά, παρασύροντας τα πάντα στο πέρασμά της – και, όπως κάθε αλλαγή, δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε ήπια, ούτε «αναίμακτη».

Ο χρόνος στο βιβλίο είναι ελαστικός, παρόν και παρελθόν βρίσκονται στην απόλυτη ευχέρεια του νόστου, ο οποίος μεταφέρει συγγραφέα και αναγνώστη στο μοναδικό αυτό ταξίδι, φέρνοντάς τους αντιμέτωπους με ερωτήματα ανθρώπινα και συναισθήματα πανανθρώπινα, δημιουργώντας παράλληλα προβληματισμούς ικανούς για γόνιμους διαλόγους.

Το βιβλίο «Η σκοτεινή πλευρά της φωτογραφίας, ή γιατί η φωτογραφία δεν είναι τέχνη» είναι μια πηγαία εξομολόγηση, η οποία σκοπό έχει να ταχτοποιήσει, να υπογραμμίσει, να διδάξει, να καυτηριάσει τακτικές, δεδομένα, συμπεριφορές, καταστάσεις, διότι, απλά, έτσι πρέπει να γίνει.

Είναι ένα πολύχρωμο ταξίδι που διαπερνά μέσω της φωτογραφίας κάθε μορφή τέχνης, αφήνοντας το δικό του στίγμα, στην προσπάθειά του να διασώσει ό,τι προσπαθεί με πάθος να εκποιήσει η εποχή μας. Ο συγγραφέας καταφέρνει, με την εξαιρετική του αφήγηση, ο αναγνώστης από απλός παρατηρητής να βιώσει το κείμενο, να ζήσει προσωρινά σε αυτό, να προβληματιστεί και να λάβει θέση, αναγνωρίζοντας παράλληλα μια ποικιλία οικείων και έντονων συναισθημάτων.

Είναι γνωστό άλλωστε πως το μέσο φωτογραφίας είναι ένας σιωπηλός μάρτυρας, μια εξαιρετική πηγή, που αν και επί το πλείστον στήνει έντεχνα το τοπίο, έχει την ικανότητα να μεταφέρει αμεσότερα μηνύματα και συναισθήματα ακόμη και από τον λόγο.

Ποιος ο σκοπός και ο στόχος της φωτογραφίας;

Πότε μια φωτογραφία γίνεται σύμβολο και με ποιους τρόπους;

Πώς λειτουργεί το φαινόμενο της φωτογένειας;

Πώς αποκτά σημασία η φωτογραφία, πόσες πραγματικότητες υπάρχουν;

Πώς θα πρέπει να λειτουργήσουμε ως θεατές και πώς θα ανακαλύψουμε τα διάφορα στρώματα πληροφοριών;

Το βιβλίο επιχειρεί να συμβάλει στην απάντηση τέτοιων ερωτημάτων, αναγνωρίζοντας την εγγενή πολυπλοκότητα και την ιδιαίτερη βαρύτητα που διαθέτουν αφενός το μέσο της φωτογραφίας και αφετέρου το αντικείμενό της.

Ωστόσο, πρόκειται για ένα πολυσχιδές έργο που «επιδέχεται πολλές αναγνώσεις». Είναι διαφορετικό τόσο από όλα εκείνα που διαβάσατε έως τώρα, όσο και από τις προσδοκίες που πιθανόν θα προκύψουν από την ανάγνωση του τίτλου. Δεν αποτελεί σαφώς μια συνέχεια παρελθοντικής προσπάθειας, αλλά πρόκειται για ένα μοναδικό, συναρπαστικό, αντισυμβατικό, μα συνάμα εκπληκτικό ανάγνωσμα.

Τέλος, εξαιρετικά ενδιαφέροντα σχόλια βρίσκονται στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας παραθέτει ένα σύνολο γνωστών και πολυ-προβεβλημένων φωτογραφιών, σχολιάζοντας με τον δικό του τρόπο την κάθε μία από αυτές.

Δίνει με αυτό τον τρόπο στον αναγνώστη μια σειρά σημαντικών πληροφοριών και λεπτομερειών για ιστορικά, κοινωνικά αλλά και οικονομικά γεγονότα που αφορούν την τέχνη και την κοινωνία της εποχής, τα οποία δύσκολα θα βρεθούν σε έναν μόνο τόμο.

Μια αυθεντική, μαγική αφήγηση, που μετουσιώνει τον αναγνώστη – όπως και κάθε μορφή τέχνης.