Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Ιφιγένεια Θεοδώρου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Παρακολούθησε μαθήματα βιβλιοδεσίας Τέχνης στη Σχολή Καλών Τεχνών “LaCambre” στις Βρυξέλλες και σεμινάρια συντήρησης χαρτιού στη Σχολή Συντήρησης και Βιβλιοδεσίας στην Ασκόνα της Ελβετίας. Συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις Βιβλιοδεσίας τέχνης.

Δίδαξε ελληνικά, ως εθελόντρια, στην Εθνική Σχολή της Βιέννης και στο Διεθνές Σχολείο Berlitz στη Βόννη και στην Κολωνία. Σύντροφος για πολλά χρόνια Έλληνα διπλωμάτη έζησε σε χώρες της Ευρώπης και της Ασίας μεταφέροντας στα βιβλία της τις εμπειρίες και προβληματισμούς της. Το βιβλίο της «η γεύση της ερήμου» Εκδ. Πατάκης, μεταφράστηκε στα αραβικά και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Sefsafa, Cairo, Egypte. Το 1997 κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων «Χρυσός, Λιβάνι και Σμύρνη» εκδ. Ίκαρος.

Ακολούθησαν τα βιβλία «Μελέκ θα πει άγγελος» εκδ. Ελληνικά Γράμματα 2001, επανέκδοση Πατάκη 2015, που ήταν υποψήφιο για το βραβείο μυθιστορήματος του περιοδικού Διαβάζω, «Γλώσσα από μάρμαρο» εκδ. Ελληνικά Γράμματα 2005, επανέκδοση εκδ. Διάπλαση 2018, «η γεύση της ερήμου» εκδ. Πατάκη 2012. Το μυθιστόρημα «Το Λίγο που τελειώνει» εκδόσεις Πατάκη (Δεκέμβριος 2021) «Είναι μια θάλασσα» το πρόσφατο βιβλίο της είναι μια συλλογή διηγημάτων που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος (2024) από τους παλιούς ιστορικούς οίκους, θα σας αρέσει πολύ.

Κυρία Ιφιγένεια Θεοδώρου ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Πριν τριάντα χρόνια είχε εκδοθεί το «Χρυσός, Λιβάνι και Σμύρνη». Ποιος είναι ο λόγος που ξαναζωντανεύετε τους ήρωες εκείνου του βιβλίου;

Ο χρόνος είναι ένα θέμα που με απασχολεί πολύ και είναι κύριος άξονας και σε άλλα βιβλία μου, όπως στο «Λίγο που τελειώνει» που έχει κεντρική ιδέα το Χρόνο και τις απώλειές μας, τις δεύτερες ευκαιρίες που οφείλουμε να δίνουμε στους άλλους και στον ίδιο μας τον εαυτό. Το πρώτο μου βιβλίο «Χρυσός Λιβάνι και Σμύρνη» γράφτηκε πριν από τριάντα περίπου χρόνια κι αναφερόταν στις εμπειρίες μου από τη Σμύρνη στη δεκαετία του ’90, τότε που εγκατασταθήκαμε για επαγγελματικούς λόγους σε ένα ιστορικό κτίριο στην προκυμαία της πόλης και γνώρισα και αγάπησα τους λίγους Ρωμιούς που ζούσαν εκεί.

Το 2022 με την ευκαιρία της επετείου των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή μου ζητήθηκε από ένα λογοτεχνικό περιοδικό να γράψω ένα διήγημα για τη Σμύρνη. Έτσι επιχείρησα να ζωντανέψω έναν από τους χαρακτήρες του πρώτου μου βιβλίου, ήταν μια πρόκληση για μένα…Ο χρόνος αλλάζει τα πάντα, όχι μόνο τις πόλεις και τις συνθήκες, αλλά και τους ανθρώπους Το ύφος γραφής επίσης… Πώς έγραφα τότε, πώς διαχειριζόμουν το συλλογικό εθνικό μας τραύμα φορτισμένη από τη ζωή μου στη Σμύρνη δίπλα σε λιγοστούς Ρωμιούς, Λεβαντίνους και Τούρκους…

Πώς γράφω τώρα, μετά από τριάντα τόσα χρόνια, αποδεσμευμένη από τη φόρτιση της καθημερινότητας εκεί, με εμπειρίες άλλες, με πολιτικές συνθήκες διαφορετικές ανάμεσα στις δυο χώρες. Επισκέφτηκα τη Σμύρνη μετά από πολλά χρόνια. Τίποτα δεν ήταν ίδιο, παρά μόνο η θάλασσα. Έτσι γεννήθηκε και ο τίτλος του βιβλίου «Είναι μια θάλασσα».

Γράφετε ότι όταν πρωτοπήγατε στη Σμύρνη το '91 η πόλη γιόρταζε την επέτειο της νίκης του Κεμάλ και την καταστροφή της Σμύρνης. Ευθύνεται η αμορφωσιά που οδηγεί στον υπερπατριωτισμό;

Κάθε Σεπτέμβριο οι Τούρκοι γιορτάζουν τη νίκη τους επί των Ελλήνων. Κάθε κράτος, κάθε έθνος έχει ανάγκη από εθνικές επετείους γιατί με αυτό τον τρόπο σφυρηλατεί την εθνική συνείδηση. Είναι ένα μέσο για τη στήριξη της λαϊκής ομοψυχίας για κάθε λαό. Δυστυχώς, στους πολέμους υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Οι νίκες γίνονται αφορμές για πανηγυρισμούς υπερηφάνειας και οι ήττες είναι μαθήματα μελέτης κάθε παραμέτρου που οδήγησαν εκεί.

Στη σελίδα 55 οι γεύσεις από τη Σμύρνη και την Πόλη, μεθούν τον αναγνώστη με τα αρώματά τους. Η κουλτούρα ήρθε από την απέναντι πλευρά του Αιγαίου κι όμως εδώ απαξιώσαμε τους πρόσφυγες λέγοντάς τους Τουρκόσπορους. Μπορείς να βάλεις μέτρο στο πώς νιώθει ο καθένας πατριώτης; Όταν ο απέναντι λαός ονειρευόταν πότε θα έρθει στην πατρίδα και ο εδώ λαός ενώ φόρεσε τη στολή των συμμάχων, έλεγε πως είναι πατριώτης;

Οι πρόσφυγες του ’22 έφτασαν κατατρεγμένοι κι αντιμετώπισαν τον πρώτο καιρό την άρνηση των ντόπιων. Ο φόβος για το άγνωστο, το ξένο, το διαφορετικό ήταν παράγοντες που έκαναν τον ντόπιο πληθυσμό να γυρίζει την πλάτη στους τσακισμένους πρόσφυγες. Όμως αυτό μπόλιασμα αναγέννησε την Ελλάδα. Η πολιτική έπαιξε βέβαια ρόλο στην αντιμετώπιση των προσφύγων καθώς και το ότι η Ελλάδα έβγαινε χαμένη από τη Μικρασιατική καταστροφή.

Το κεφάλαιο αυτό της ιστορίας μας θα πρέπει να διδάσκεται με λεπτομέρειες στα σχολεία. Οφείλουμε να γνωρίζουμε πώς να αντιμετωπίζουμε τις διεθνείς συγκυρίες, τις εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και πώς να μαθαίνουμε από τα λάθη.

Στη σελίδα 35 γράφετε για το κόκκινο γιλέκο της Σχεδίας αλλά και για τους σημερινούς πρόσφυγες. Πιστεύετε πως η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Απ. Στο βιβλίο «Είναι μια θάλασσα» με απασχολεί η εσωτερική εξορία των ανθρώπων, που είναι επακόλουθο όταν αποκόβονται από την πατρίδα τους με βίαιο τρόπο, γιατί χάνουν τους δεσμούς με την οικογένεια, τους φίλους και τον εαυτό τους αφού αλλάζει εντελώς η ζωής τους. Έζησα στη Συρία για τρία χρόνια, έφυγα λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος που ξεσπίτωσε εκατομμύρια Σύρων, η προσφυγιά αυτών των ευγενικών ανθρώπων με πόνεσε πολύ. Επαναλήφθηκε το φαινόμενο του ρατσισμού γιατί είχαμε ξεχάσει τι σημαίνει να εγκαταλείπεις τον τόπο σου όταν φοβάσαι για τη ζωή σου κι αυτή των παιδιών σου. Ο πόλεμος τραυματίζει ψυχολογικά τους ανθρώπους, κανένα νοσοκομείο και καμιά κρατική μέριμνα δεν κλείνει τις πληγές της ψυχής.Το ίδιο συμβαίνει όταν υπάρχουν θύματα οικονομικού πολέμου, όταν η ανεργία συνθλίβει την κοινωνική ζωή των ανθρώπων και το οικονομικό συμφέρον τους στερεί ακόμα και τη στέγη. Η πρωτοβουλία της Σχεδίας είναι ένα μεγάλο βήμα για την κοινωνική αλληλεγγύη και την ενσυναίσθηση. Η ιστορία πολλές φορές επαναλαμβάνεται όχι από θαύμα, αλλά από άγνοια, λάθη και λήθη.

Προβληματίζεστε το τι θα γίνει εάν αναγκαστούμε να γίνουμε εμείς πρόσφυγες λόγω κλιματικής κρίσης, πως και αν μας δεχθούν οι άλλες χώρες;

Είμαι εγγόνι προσφύγων, ευγνώμων για τις προσπάθειες και τις θυσίες που έκαναν οι παππούδες μου, εκτιμώντας αυτά που προσέφεραν οι γονείς μου. Προβληματίζομαι όμως για το τι αφήνουμε πίσω στα παιδιά μας, μια πανέμορφη πατρίδα θύμα της άμετρης τουριστικής εκμετάλλευσης, που κινδυνεύει από την κλιματική κρίση. Στο βιβλίο μου «Γλώσσα από μάρμαρο», εκτός από την έμφυλη βία, πρωταγωνιστεί η βία ενάντια στο περιβάλλον, η άκριτη προθυμία των ηρώων να ξεπουλήσουν τη γη τους για το εύκολο κέρδος. Έχουμε όλοι μας μερίδιο και ευθύνη για το μέλλον που ετοιμάζουμε στα νέα παιδιά, απεύχομαι βέβαια προσφυγιά και εξορίες. Γι αυτό όμως δε γράφουμε; Ξορκίζοντας φανερούς και ενδόμυχους φόβους μας…

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Κάθε πρωτοβουλία για την προώθηση των βιβλίων είναι καλοδεχούμενη. Η σημερινή αγορά με την πληθώρα βιβλίων που κυκλοφορούν δίνει δυνατότητα για πολλές επιλογές στον αναγνώστη αλλά τον αποπροσανατολίζει επίσης.

Η πληροφόρηση μέσω των εκδοτικών οίκων έχει ημερομηνία λήξης, χάνονται πολλά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν. Συγγραφείς και αναγνώστες έχουν ανάγκη από ένα βήμα, έναν τόπο για να συστηθούν μεταξύ τους. Τον χώρο αυτό τον καλύπτει επιτυχώς το Bookia.

Είναι μια η θάλασσα, έχει βοηθήσει ανθρωπιστικά ο ένας λαός τον άλλον. Γιατί οι Μεγάλοι θέλουν να τη χωρίσουν και εμείς θα πρέπει να ακολουθούμε τις εντολές τους;

Η συνύπαρξη διαφορετικών ανθρώπων είναι το κεντρικό θέμα στα βιβλία μου. Στο «Μελέκ θα πει άγγελος» χριστιανοί και μουσουλμάνοι ζουν αρμονικά στη Θράκη εδώ και πολλά χρόνια κι αποτελούν μια κοινωνία -πιλότο για την Ευρώπη.

Στη «γεύση της ερήμου» με πρόσχημα το οδοιπορικό δυο νέων στη Συρία λίγο πριν από τον εμφύλιο ξεδιπλώνεται η ιστορία της Συρίας και ο ρόλος των ξένων δυνάμεων στην εσωτερική πολιτική της. Ο διεθνής παράγοντας τράβηξε οριζόντιες και κάθετες γραμμές για να συσταθεί η χώρα. Η παγκόσμια ιστορία είναι συνυφασμένη με πολιτική και συμφέροντα.

Οι σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας ακροβατούν πάντα σε τεντωμένο σχοινί, οξύνονται οι διαφορές για να αμβλύνεται το κοινό όφελος. {… Η φιλία των λαών εδραιώνεται με την μουσική όταν τα ποντίκια των πολιτικών εδράνων δεν ροκανίζουν τις καρέκλες των μουσικών.} «Χρυσός Λιβάνι και Σμύρνη» σελ. 91. { Η πανδημία δεν είχε σταθεί εμπόδιο στην σύσφιξη των εταιρικών σχέσεων, ούτε οι κλυδωνισμοί πάνω από το Αιγαίο απείλησαν την συμφωνία. Το χρήμα είναι πάντα υπεράνω.} «Είναι μια θάλασσα» σελ.9.

Οχτώ διηγήματα γεμάτα μνήμες. Στο επόμενο βιβλίο σας, αν το έχετε στο νου σας, θα ξετυλίξετε κι άλλο το κουβάρι της νοσταλγίας;

Απ. Στα διηγήματα «Είναι μια θάλασσα» η θάλασσα συμβολίζει τη συλλογική μνήμη, το μόνο που απομένει σταθερό ανάμεσα στις δυο ακτές του Αιγαίου. Γιατί ο χρόνος αδυσώπητος όλα τα αλλάζει. Επέστρεψα κι εγώ στη Σμύρνη ύστερα από πολλά χρόνια. Δεν είχε απομείνει τίποτα από τη δική μου Σμύρνη. Τριάντα χρόνια μετά βλέπω αλλαγές και σε μένα την ίδια, στον τρόπο της αφήγησης, στη θεματολογία και στην αντιμετώπιση των χαρακτήρων του βιβλίου. Τα προβλήματα που ταλανίζουν την καθημερινότητα στις μεγάλες πόλεις, εδώ στην Ελλάδα, εδώ που ρίζωσαν οι Μικρασιάτες παππούδες μας είναι τα κυρία στοιχεία του πρόσφατου βιβλίου.

Τα αδιέξοδα των νέων ανθρώπων (Ευτυχία)η μοναξιά και η κατάθλιψη (Έλσα και ο Φοίβος της Σμύρνης), ο ρατσισμός και ο κοινωνικός αποκλεισμός (Μιχαήλ Άγγελος) αλλά και η δύναμη της μνήμης (Πολίτισσα) η γλώσσα ως πατρίδα (Συμπέλ), η τέχνη ως ίαμα (Ιφιγένεια της Εφέσου) Η χρονική απόσταση αλλάζει τη θέα, η θέα χαράσσει τη μνήμη αλλά η μνήμη μικραίνει αυτή την απόσταση. Το βιβλίο «Είναι μια θάλασσα» αφιερώνεται σε όλους αυτούς που έφυγαν και δε γύρισαν πίσω και σε αυτούς που όταν επέστρεψαν βρήκαν μόνο μια θάλασσα.

Ευχαριστώ κυρία Θεοδώρου για τον χρόνο σας και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο.